Widok na Jezioro Galilejskie. Tam Piotr złowił rybę, w której pyszczku znalazł monetę. Podatek płacony był w miejscu zamieszkania, zatem dyskusja o podatku świątynnym odbyła się zapewne w Kafarnaum. Fot. T. Siemieniec

Mt 17,14-27: Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia (wyd. 5).

Gdy przyszli do tłumu, podszedł do Niego pewien człowiek i padając przed Nim na kolana, prosił: «Panie, zlituj się nad moim synem! Jest epileptykiem i bardzo cierpi; bo często wpada w ogień, a często w wodę. Przyprowadziłem go do Twoich uczniów, lecz nie mogli go uzdrowić». Na to Jezus odrzekł: «O plemię niewierne i przewrotne! Jak długo jeszcze mam być z wami; jak długo mam was znosić? Przyprowadźcie Mi go tutaj!» Jezus rozkazał mu surowo, i zły duch opuścił go. Od owej pory chłopiec odzyskał zdrowie. Wtedy uczniowie podeszli do Jezusa na osobności i zapytali: «Dlaczego my nie mogliśmy go wypędzić?» On zaś im rzekł: «Z powodu małej wiary waszej. Bo zaprawdę, powiadam wam: Jeśli będziecie mieć wiarę jak ziarnko gorczycy, powiecie tej górze: „Przesuń się stąd tam!”, a przesunie się. I nic nie będzie dla was niemożliwego. Ten zaś rodzaj złych duchów można wyrzucać tylko modlitwą i postem».

A kiedy przebywali razem w Galilei, Jezus rzekł do nich: «Syn Człowieczy będzie wydany w ręce ludzi. Oni zabiją Go, ale trzeciego dnia zmartwychwstanie». I bardzo się zasmucili. Gdy przyszli do Kafarnaum, przystąpili do Piotra poborcy didrachmy z zapytaniem: «Wasz Nauczyciel nie płaci didrachmy?» Odpowiedział: «Tak». Gdy wszedł do domu, Jezus uprzedził go, mówiąc: «Szymonie, jak ci się zdaje: Od kogo królowie ziemscy pobierają daniny lub podatki? Od synów swoich czy od obcych?» Gdy Piotr powiedział: «Od obcych», Jezus mu rzekł: «A zatem synowie są wolni. Żebyśmy jednak nie dali im powodu do zgorszenia, idź nad jezioro i zarzuć wędkę. Weź pierwszą złowioną rybę, a gdy otworzysz jej pyszczek, znajdziesz statera. Weź go i daj im za Mnie i za siebie».

Krytyka literacka: uwagi translatorskie

• Komentowany fragment składa się z trzech jednostek: 1) Opisu uzdrowienia połączonego z egzorcyzmem (w. 14-21); 2) zapowiedzi męki i zmartwychwstania (w. 22-23); Dyskusji na temat płacenia podatków (w. 24-27).
• Pierwszy z tych tekstów (w. 14-20), będący opisem cudu, zdaniem niemieckiego egzegety Klausa Bergera, należy dookreślić jako opis czynności symbolicznej. Chodzi tutaj o coś więcej niż tylko dokonanie jakiegoś znaku (cudu). Sam znak zwiastuje bowiem pewną rzeczywistość. W tym przypadku chodzi o znak nadchodzącego królestwa Bożego, które jednocześnie oznacza wyrwanie człowieka z mocy szatana.
• Drugi fragment (w. 22-23) to zapowiedź męki i zmartwychwstania. Zapowiedzi tego typu obecne są u synoptyków. Charakterystyczne dla nich jest, oprócz samych zapowiedzi wskazanie na reakcję uczniów (smutek, niezrozumienie, kłótnie).
• Trzeci fragment (w. 24-27) należy do materiału własnego Mateusza. Omawia bowiem kwestię podatku świątynnego, która akurat pierwszych adresatów tej Ewangelii (czyli chrześcijan mających za sobą doświadczenie judaizmu) mogła interesować. Sam fragment zestawia kilka gatunków literackich: apoftegmat (czyli krótkiego pouczenia zainspirowanego jakimiś zewnętrznymi okolicznościami – tutaj pytaniem poborców podatkowych) oraz krótkie opowiadanie o cudzie (w. 27).
• Wydaje się, że w oryginalnej wersji Mateusza nie było wersetu 21 („Ten zaś rodzaj można wyrzucać tylko modlitwą i postem”). Pojawia się on w niektórych rękopisach Mt, najprawdopodobniej pod wpływem tekstu Mk 9,29. Kopista przepisujący tekst Mateusza zasugerował się zapewne tekstem markowym i dodał to zdanie. Większość rękopisów Mt go nie ma.
• Na określenie epilepsji Mateusz używa czasownika selēniadzomai, który odwołuje się do rzeczownika selēnē (księżyc). Epileptyka można zatem określić jako tego, kto jest chory na chorobę księżycową („porażenie księżycowe”). Starożytni byli przekonani, że tego typu choroba wywoływana była przez Selene – boginię księżyca i jej nasilenie powiązane było właśnie z fazami księżyca. Epilepsję traktowano jako przejaw opanowania człowieka przez jakąś ponadnaturalną siłę – bóstwo albo demona
• Didrachma – to liczba mnoga od didrachmon, co literalnie oznacza podwójną drachmę. Drachma była jednostką monetarną (wartą mniej więcej tyle, co rzymski denar). Na podstawie Ne 10,32-33 i zachęty w Wj 30,12-15 powstał zwyczaj (i w czasach Jezusa był on przestrzegany i traktowany jako wymaganie Prawa) płacenia przez mężczyzn powyżej 20 lat życia podatku na świątynię (aby sfinansować ofiary składane na rzecz całego ludu). Podatek zbierano lokalnie i wysyłano zbiórkę do Jerozolimy.

Orędzie teologiczne

• Pierwszy z fragmentów mówi nam o sile wiary. Nie chodzi tu o wiarę traktowaną jako przyjmowanie istnienia Boga, ale o wiarę w to, że potrafi On rzeczywiście wkraczać w dzieje człowieka. Chodzi zatem o wiarę w moc Boga, który potrafi wziąć człowieka w obronę. Jako przykład ludzi niewierzących zostało tutaj wymienione „pokolenie niewierne (dosł. bez wiary) i przewrotne”. Tym pokoleniem określa Jezus tych spośród współczesnych sobie, którzy odrzucili zwiastowaną przez Niego Ewangelię, choć byli do jej przyjęcia przygotowani (poprzez studium Tory, którą zwłaszcza uczeni w Piśmie i faryzeusze doskonale znali). Los owego pokolenia jest oczywiście przestrogą także i dla nas.
• Wierzyć oznacza ufać Jezusowi, że może On coś uczynić dla człowieka. Pamiętać także trzeba, że owe cuda, do których odwołuje się Jezus nie mają charakteru jedynie symbolu. Idzie o rzeczywiste cuda, a konkretnie o uzdrowienia. Dzisiejszy Kościół bardzo często traktuje zdolność czynienia cudów jako coś dodatkowego w stosunku do normalnej wiary, zamiast patrzeć na ową zdolność jako coś, co stanowi jej istotę wiary. Autentyczna wiara pozwala nam prosić Boga o to, by dokonywał swoją mocą rzeczy dla nas niezwykłych (niemożliwych), a nie tylko by dawał nam siłę do tego, byśmy zadowalali się tym, co możliwe.
• Drugi fragment – zapowiedź męki i zmartwychwstania – akcentuje reakcję uczniów, którą jest smutek. W innych, paralelnych tekstach mamy różne reakcje, np. bunt Piotra (Mt 16,22). Reakcje te wynikają z braku zgody uczniów na to, by Jezus zrealizował swoją misję w sposób zamierzony przez Ojca. Uczniowie mają swoje wyobrażenie Mesjasza, w które Jezus ze swoją męką (ale i zmartwychwstaniem!!!) się nie wpisuje. Pytanie o to, czego oczekuję od Jezusa, do czego jest mi On potrzebny, jest nieustannie aktualne.
• Trzeci z fragmentów mówi o relacji chrześcijan do judaizmu. Kiedy Mateusz pisze swoją Ewangelię, nie ma już świątyni i podatku. Nie ma też dobrych relacji z synagogą. Tekst jest świadectwem wcześniejszej symbiozy. Jeśli Mateusz sam uważał, że potrzeba podatku wynika z Tory (jak sądzili niektórzy Żydzi), to mamy tutaj potwierdzenie, że Jezus nie przyszedł, aby znieść Prawa, ale by je wypełnić. Jeśli natomiast uważał, że wynika to z tradycji starszych (bo taki pogląd też funkcjonował), to mamy tu pokazane, jak niektóre elementy tej żydowskiej tradycji można zachowywać, jeśli motywem tego jest miłość (szacunek do drugiego). Ważna jest tutaj motywacja Jezusa („abyśmy nie dali powodu do zgorszenia”). Tę argumentację rozwinie potem Paweł 1 Liście do Korytnian w kontekście dyskusji na temat, czy można jeść mięso z ofiar pogańskich. Podstawowym motywem działania ucznia Chrystusa winno być przykazanie miłości Boga i bliźniego. Tutaj, właśnie ze względu na bliźnich, Jezus płaci podatek.

Ojcowie Kościoła

• Orygenes w swoim komentarzu do Ewangelii Mateusza pisze: „Jeśli wszelkie choroby i wszelkie słabości, które wtedy leczył nasz Zbawiciel wśród ludu, odnoszą się do różnych słabości duchowych z uwzględnieniem różnicy w cierpieniach, to słusznie paralitycy oznaczają porażonych na duszy, która w ciele leży sparaliżowana (…). W podobny do powyższego sposób trzeba będzie zbadać też to, co dotyczy epileptyka (…) Takie choroby możesz spotkać u pewnych dusz, które jeśli idzie o czystość oraz inne cnoty, często uchodzą za zdrowe; ale czasem dają się opanować jakby epilepsji namiętności” (za: Ojcowie Kościoła komentują Biblię. Nowy Testament I b. Ewangelia według św. Mateusza 14-28, opr. T. Skibiński, Ząbki: Apostolicum 2018, s. 61).
• Augustyn (Kazania, 80,3): „Jeśli człowiek modli się, by wyrzucić z kogoś innego złego ducha, o ileż bardziej powinien modlić się, by z siebie samego wyrzucić chciwość, pijaństwo, rozwiązłość, nieczystość? (za: Ojcowie Kościoła komentują Biblię. Nowy Testament I b. Ewangelia według św. Mateusza 14-28, opr. T. Skibiński, Ząbki: Apostolicum 2018, s. 63).
• Hilary z Poitiers (Komentarz do Ewangelii św. Mateusza, 17,10): „Owa danina didrachmy została ustanowiona na znak, że jesteśmy dziećmi Bożymi w Chrystusie, że należymy do Niego i jesteśmy naznaczeni Jego imieniem (za: Ojcowie Kościoła komentują Biblię. Nowy Testament I b. Ewangelia według św. Mateusza 14-28, opr. T. Skibiński, Ząbki: Apostolicum 2018,s. 66).

Literatura, poezja, malarstwo

W monumentalnych stallach w chórze bazyliki Santa Giustina  w Padwie, które wykonane zostały z drewna orzechowego przez Francuza Richarda Taurigny’ego znajdują się reliefy ze scenami ze Starego Testamentu oraz cudami dokonanymi przez Jezusa Chrystusa. Pośród nich jest także scena znalezienia monety przez Piotra (źródło: Biblia dla Każdego. Tekst – komentarz – ilustracje. Nowy testament 1, Kielce: Jedność 2007, s. 69.).

Jednym z najbardziej znanych dzieł włoskiego malarza Masaccio (Tommaso di Ser Giovanni di Simone, 1401-1428) są freski z kaplicy Branciaccich przy kościele Santa Maria del Carmine we Florencji, namalowane wspólnie z Masolinem. Pośród nich jest także scena dyskusji o podatku świątynnym. W tle, po lewej stronie Piotr wyjmuje monetę z pyszczka ryby. Po prawej widzimy Piotra, który przekazuje pieniądz poborcom podatku. W środku widoczna jest scena dysputy Jezusa z Żydami (źródło fotografii: Wikpedia).

Aktualizacja orędzia u współczesnych teologów i w nauczaniu Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 586: „Jezus nie tylko nie był wrogo nastawiony do Świątyni, w której wygłosił to, co istotne w Jego nauczaniu, lecz także zapłacił podatek świątynny, dołączając się do Piotra, którego ustanowił fundamentem swego przyszłego Kościoła. Co więcej, utożsamił się ze Świątynią, przedstawiając siebie jako ostateczne mieszkanie Boga wśród ludzi. Dlatego właśnie Jego wydanie się na śmierć zapowiada zburzenie Świątyni, które ukaże wejście historii zbawienia w nową epokę: «Nadchodzi godzina, kiedy ani na tej górze, ani w Jerozolimie nie będziecie czcili Ojca»” (J 4,21).
• Joseph Ratzinger: „Jezus sprawiał cuda w związku z wiarą, a nie ot tak sobie. Wyraźnie powiedział: Nie po to przyszedłem by dokonywać cudów, lecz by głosić królestwo Boże. (…) Widzimy tu, że Jezus, który w istocie nie musi płacić żadnych podatków, gdyż świątynia, koniec końców, dotyczy Jego osoby, co prawda uiszcza należność, ale w szczególny sposób, podarowany Mu przez Boga (za. J. Ratzinger, W rozmowie z czasem. Druga część tomu (Joseph Ratzinger. Opera Omnia XIII/2, Lublin: Wydawnictwo KUL 2017, s. 566-567).
• Abp Fulton Sheen o zapowiedziach męki Jezusa: „Cierpiący Bóg-człowiek to skandal. Ludzie nie lubią słuchać o swoich grzechach i o potrzebie odkupienia za nie. Stąd kiedykolwiek Jezus wspominał swój krzyż i przedstawiał jego konieczność swoim apostołom, zaczynali się oni kłócić z Nim albo między sobą. Wciąż mieli obsesję na punkcie poglądu, że Jego królestwo będzie królestwem politycznym, a nie duchowym. (…) Jakież dziwne były reakcje Jego apostołów! Jakby chcieli ocalić dla siebie z ruiny Jego królestwa jakąś resztkę władzy i autorytetu. Fakt, że krzyż to warunek, dzięki któremu Jego królestwo zostanie wprowadzone, był obcy ich myślom” (Życie Jezusa Chrystusa, tł. J.J. Franczak, Kraków: Wydawnictwo AA 2018, s. 239-240).

Pytania do modlitwy i refleksji

• Mała wiara uczniów do niczego nie prowadzi. Jak oceniam swoją wiarę? Kiedy ostatni modliłem/modliłam się z absolutnym przekonaniem, że Bóg jest w stanie spełnić moją prośbę?
• Plemię niewierne i przewrotne – tak mówi Jezus o ludziach małej wiary. W czym przejawia się ów brak wiary i przewrotność dzisiaj?
• Jak traktuję wieści o cudach dokonywanych dzisiaj w imię Jezusa? Jako przejaw poszukiwania sensacji? Jako znak, że Pan i dzisiaj działa w swoim Kościele?
• Na ile obraz Chrystusa cierpiącego i krzyżowanego jest moim obrazem? A może z niecierpliwością czekam aż upokorzy On wrogów Jego i Jego wspólnoty?
• Jak traktuję mój wkład w zaspokajanie materialnych potrzeb wspólnoty Kościoła?
• Jezus płaci podatek, aby nie dać zgorszenia, czyli kierując się miłością bliźniego. Na ile ta postawa jest przyjmowana przeze mnie?

Propozycja dalszej lektury

• Biblia dla Każdego. Tekst – komentarz – ilustracje. Nowy testament 1, Kielce: Jedność 2007, s. 68-69.
• Fulton J. Sheen, Życie Jezusa Chrystusa, tł. J.J. Franczak, Kraków: Wydawnictwo AA 2018, s. 297-310.
• A. Paciorek, Ewangelia według świętego Mateusza 14-28 (Nowy Komentarz Biblijny NT I/2), Częstochowa: Edycja św. Pawła 2008, s. 183-200.

Opracował: ks. dr hab. Tomasz Siemieniec