Pietro Perugino – Wręczenie kluczy

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia:

¹ Przystąpili do Niego faryzeusze i saduceusze i wystawiając Go na próbę, prosili o ukazanie im znaku z nieba. ² Lecz On im odpowiedział: «Wieczorem mówicie: "Będzie piękna pogoda, bo niebo się czerwieni", ³ rano zaś: "Dziś burza, bo niebo się czerwieni i jest zasępione". Wygląd nieba umiecie rozpoznawać, a znaków czasu nie możecie? ⁴ Plemię przewrotne i wiarołomne żąda znaku, ale żaden znak nie będzie mu dany, prócz znaku Jonasza». Z tym ich zostawił i odszedł. ⁵ Przeprawiając się na drugi brzeg, uczniowie zapomnieli wziąć z sobą chleba. ⁶ Jezus rzekł do nich: «Uważajcie i strzeżcie się kwasu faryzeuszów i saduceuszów!» ⁷ Oni zaś rozprawiali między sobą i mówili: «Nie wzięliśmy chleba». ⁸ Jezus, poznawszy to, rzekł: «Ludzie małej wiary czemu zastanawiacie się nad tym, że nie wzięliście chleba? ⁹ Czy jeszcze nie rozumiecie i nie pamiętacie owych pięciu chlebów na pięć tysięcy, i ile zebraliście koszów? ¹⁰ Ani owych siedmiu chlebów na cztery tysiące, i ileście koszów zebrali? ¹¹ Jak to, nie rozumiecie, że nie o chlebie mówiłem wam, lecz: strzeżcie się kwasu faryzeuszów i saduceuszów?» ¹² Wówczas zrozumieli, że mówił o wystrzeganiu się nie kwasu chlebowego, lecz nauki faryzeuszów i saduceuszów. ¹³ Gdy Jezus przyszedł w okolice Cezarei Filipowej, pytał swych uczniów: «Za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego?» ¹⁴ A oni odpowiedzieli: «Jedni za Jana Chrzciciela, inni za Eliasza, jeszcze inni za Jeremiasza albo za jednego z proroków». ¹⁵ Jezus zapytał ich: «A wy za kogo Mnie uważacie?» ¹⁶ Odpowiedział Szymon Piotr: «Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego». ¹⁷ Na to Jezus mu rzekł: «Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie. ¹⁸ Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr czyli Skała, i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą. ¹⁹ I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie». ²⁰ Wtedy surowo zabronił uczniom, aby nikomu nie mówili, że On jest Mesjaszem.

Krytyka literacka:

• Rozważany fragment Mt 16,1-20 stanowi kontynuację dociekań kim jest Jezus w kontekście różnorodnych opinii o Jego tożsamości (Mt 14 – 15). W 16,16 św. Piotr pod wpływem łaski daje pełną i prawdziwą odpowiedź na to pytanie i otrzymuje klucze królestwa niebieskiego.
• W kompozycji literackiej analizowanej perykopy można wyodrębnić trzy części. (1) Pierwsza część (w. 1-4) ukazuje Jezusa rozmawiającego z faryzeuszami i saduceuszami, którzy zostali wysłani prawdopodobnie przez Sanhedryn z prośbą o kolejne uwiarygodnienie misji Jezusa. (2) Druga część obejmuje wersety 5-12, w których Jezus przestrzega swoich uczniów przed przebiegłością, perfidią i zazdrością faryzeuszów i saduceuszów. (3) Trzecia część (w. 13-20) koncentruje się wokół pytania o tożsamość Jezusa, a także przedstawia obietnicę prymatu, którego nadanie opisuje św. Jan w swojej Ewangelii J 21,15-19.
• Kontekst następujący zawiera opis pierwszej zapowiedzi męki, śmierci i zmartwychwstania Pana Jezusa (w. 21), która otwiera najważniejszy etap Jego posłannictwa. Jezus daje też wyraźny znak, iż cierpienia związane z Jego śmiercią, a także dalsze uczestnictwo Jego uczniów w dziele zbawienia po zmartwychwstaniu nie będzie sielanką, dlatego mówi o codziennym podejmowaniu swojego krzyża i naśladowaniu Go. Jest to gwarancją ocalenia swojego życia, którym jest wieczne szczęście w niebie.
• Źródłem, z którego czerpał św. Mateusz jest Ewangelia według św. Marka - rozdział 8. Warto również zwrócić uwagę na występowanie w tym fragmencie kontrowersji, konfrontacji i nieporozumienia (w. 1-4.5.7.8-13), parenezy (w. 6), dialogu (w. 13-17), i obietnicy o charakterze wypowiedzi prawnej (w. 18-19).

Orędzie teologiczne:

• Wersety 1-4 opisują rozmowę Jezusa z faryzeuszami i saduceuszami, którzy bynajmniej nie przybyli do Niego by uczciwie zbadać kwestię Jego działalności. Już wtedy zawładnięci byli złością, nienawiścią, przesadnym formalizmem i zazdrością. Nie przychodzą szukać prawdy, ale jak zaznacza Ewangelista, chcą wystawić Boga-człowieka na próbę prosząc o jakiś znak z nieba (gr. sēmeion). Problem leży w otwartości rozmówców Jezusa na fakt, iż to On jest tym właściwym, tym oczekiwanym Mesjaszem. Jezus daje im do zrozumienia, że potrafią rozpoznać znaki jakie daje przyroda, a nie są przygotowani na największy znak czasu jakim jest znak przyjścia na świat Boga w Jezusie Chrystusie. Więcej, przywołując postać Jonasza połkniętego przez wielką rybę podkreśla wagę Wielkiej Nocy, Zmartwychwstania, a więc największego znaku danego przez Boga ludzkości. Jezus nie daje się sprowokować. Negatywnie ocenia oczekiwanie spektakularnych znaków wyprowadzając jednocześnie z błędu tych wszystkich, którzy uważają, iż przez wymaganie od Boga nadzwyczajnych zjawisk ukryją swoją niewiarę, odstępstwa i zdradę. Ludziom złym i wiarołomnym będzie dany tylko znak Jonasza (w. 4).
• W drugiej części (w. 5-12) Jezus prowadzi rozmowę ze swoimi uczniami. Przestrzega ich przed kwasem faryzeuszów i saduceuszów. Te dwa stronnictwa były nieprzychylne Jezusowi i rodzącemu się chrześcijaństwu. Co ciekawsze, obydwie grupy wyznawały różne doktryny i prowadziły energiczne spory między sobą, a ich nauczanie mogło zniekształcać prawdziwą wiarę i praktyki uczniów Jezusa. Sytuacja związana z brakiem chleba stała się okazją do Jezusowej nauki, bowiem jak kwas używany do przygotowania chleba przetrawia ciasto tak kwas faryzeuszów w postaci duchowej ślepoty, zatwardziałości i złego usposobienia, niszczy ducha. Należy przeto w pierwszej kolejności mieć na uwadze pokarm duchowy, a potem fizyczny, a także stawiać moralność przed egzystencją materialną. Przestroga Jezusa przed błędem niewiary i zatwardziałości jest ciągle aktualna. Nieustanne polemiki z Kościołem, umniejszanie jego autorytetu, sianie zamętu i głoszenie obcej nauki są dostrzegalne również dzisiaj.
• Wyznanie Piotra pod Cezareą Filipową (w. 13-20) stanowi kluczowy moment w Mateuszowej Ewangelii. W dialogu Jezusa z Piotrem padają dwie deklaracje: pierwsza dotyczy Jezusa i tego, że to On jest Chrystusem i Synem Boga żywego, a druga prymatu Piotra i powstania Kościoła (w. 16), którego apostoł będzie fundamentem. Wśród rozmaitych opinii i sporów na temat tożsamości Jezusa, Piotr podaje najwłaściwszą odpowiedź, która zarazem jest odpowiedzią wszystkich uczniów Chrystusa. Prawda o Jezusie wypowiedziana przez Piotra spotyka się z aprobatą samego Jezusa, który podkreśla, że do tego stwierdzenia nie doszedł dzięki rozumowi, ale dzięki łasce Bożej. Szymon staje się skałą (Piotrem), na której Chrystus zbuduje swój Kościół. Zostaje mu powierzone zadanie zorganizowania instytucji Kościoła, kierowanie nią, ustalanie obowiązujących praw, a wszystko co zostanie rozstrzygnięte na ziemi będzie miało moc obowiązującą w niebie. Władza udzielona Piotrowi jest władzą, w której uczestniczą wszyscy Jego następcy.

Ojcowie Kościoła:

• „Podobnie jak wielka ryba nie mogła strawić Jonasza ani przechować go żywego przez dłuższy czas, tak również żarłoczna śmierć przyjęła Pana, ale nie zdołała zatrzymać Go żyjącego, dlatego wyrzuciła na trzeci dzień, tak jak ryba wyrzuciła Jonasza. Śmierć przyzwyczajona do wchłonięcia zmarłego wyrzuciła żyjącego Pana. Istotnie, nie mogła Go wchłonąć, ponieważ On był skałą – jak to mówi apostoł: A skałą był Chrystus. Należy też zauważyć, że ryba wyrzuciła jedynie Jonasza. Śmierć natomiast oddała nie tylko Pana, ale i tych, którzy z Nim byli. Czytamy bowiem, że ciała wielu świętych powstały z Panem” – św. Chromacjusz, Tractatus in evangelium Matthaei 54,3.
• „Kwas ma taką moc, że zmieszany z mąką, choć jest go niewiele, rozprzestrzenia się i ogarnia całe ciasto. Podobnie nauki heretyckie. Jeśli pojawi się choćby jako mała iskierka w naszym sercu, w krótkim czasie stanie się wielkim ogniem, który pochłonie całego człowieka. I tak zrozumieli wreszcie, że nie polecałem im po prostu pilnować chleba, ale strzec się nauki faryzeuszów i saduceuszów” – św. Hieronim, Commentatorium in Matthaeum libri IV.
• „Kiedy Książę Apostołów mówi, że Zbawiciel świata jest Synem Boga żywego, wskazuje w Nim rzeczywistość Ojcowskiego bóstwa. Kiedy zaś nazywa Go Chrystusem, potwierdza przyjętą z matki cielesną naturę. Tak więc święty Piotr łączy dwie natury Chrystusa w jednej wypowiedzi. Nie rozdziela tego, co podwójne, ani nie dopuszcza do zmieszania tego, co pojedyncze” – św. Maksym z Turynu, Sermones 37.

Kultura i sztuka:

Pieter de Jode I, Chrystus przekazujący klucze Piotrowi, (Victoria and Albert Museum)

Pietro Perugino – Wręczenie kluczy

Peter Paul Rubens – Święty Piotr

Wnętrze kościoła prymatu św. Piotra, Tabga, Izrael (zdjęcie z prywatnego zbioru autora)

Życie i nauczanie Kościoła:

• „Jedynie Szymona uczynił Pan Opoką swojego Kościoła, nadając mu imię Piotr. Powierzył mu klucze Kościoła; ustanowił go pasterzem całej trzody. «Dar związywania i rozwiązywania, dany Piotrowi, został udzielony także Kolegium Apostołów pozostającemu w łączności z głową swoją». Ta pasterska misja Piotra i innych Apostołów stanowi jeden z fundamentów Kościoła. Jest ona kontynuowana przez biskupów pod prymatem Piotra” (KKK 881).
• „Nigdy nie zapominajmy, że prawdziwą władzą jest służba i że także papież, by wypełniać władzę, musi coraz bardziej wchodzić w tę posługę, która ma swój świetlisty szczyt na krzyżu, musi spoglądać na pokorną, konkretną, pełną wiary posługę św. Józefa i tak jak on otwierać ramiona, aby strzec całego ludu Bożego i przyjąć z miłością i czułością całą ludzkość, zwłaszcza najuboższych, najsłabszych, najmniejszych, tych, których św. Mateusz opisuje w Sądzie Ostatecznym z miłości: głodnych, spragnionych, przybyszów, nagich, chorych, w więzieniu (por. Mt 25,31-46). Tylko ten, kto służy z miłością, potrafi strzec!” – Franciszek, fragment homilii wygłoszonej dnia 19.03.2013.

Pytania do refleksji:

• Czy wierzę w Boga bezwarunkowo, czy nieustannie szukam znaków na Jego istnienie?
• Czy jestem otwarty na działanie Boga w moim życiu?
• Czy z dumą i odwagą wyznaję Jezusa Chrystusa Syna Boga żywego?

Lektura poszerzająca:

• Mitch C. – Sri E., Ewangelia według św. Mateusza. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, przekł. E. Litak, Poznań 2019, s. 211-223.
• Klinkowski, J., „Wyznanie wiary Piotra (Mt 16,13-20) w kompozycji Ewangelii”, w: Kowalski, M. (red.), Od wiary Abrahama do wiary Kościoła, ABL 11, Lublin 2014, s. 69-81.
• Eckmann, A., „Znaczenie Petra (Mt 16,18) w interpretacji świętego Augustyna”, Vox Patrum 26 (2006) z. 49, s. 167-178.

Opracował dk. Piotr Dymon SDS (WSD Salwatorianów)