Rembrandt van Rijn, Christus in de storm op het meer van Galilea (1633)

Tekst Biblii Tysiąclecia

18 Gdy Jezus zobaczył tłum dokoła siebie, kazał odpłynąć na drugą stronę. 19 Wtem przystąpił pewien uczony w Piśmie i rzekł do Niego: «Nauczycielu, pójdę za Tobą, dokądkolwiek się udasz». 20 Jezus mu odpowiedział: «Lisy mają nory i ptaki powietrzne – gniazda, lecz Syn Człowieczy nie ma miejsca, gdzie by głowę mógł oprzeć». 21 Ktoś inny spośród uczniów rzekł do Niego: «Panie, pozwól mi najpierw pójść i pogrzebać mojego ojca!». 22 Lecz Jezus mu odpowiedział: «Pójdź za Mną, a zostaw umarłym grzebanie ich umarłych!»

23 Gdy wszedł do łodzi, poszli za Nim Jego uczniowie. 24 Nagle zerwała się gwałtowna burza na jeziorze, tak że fale zalewały łódź; On zaś spał. 25 Wtedy przystąpili do Niego i obudzili Go, mówiąc: «Panie, ratuj, giniemy!» 26 A On im rzekł: «Czemu bojaźliwi jesteście, małej wiary?» Potem wstał, rozkazał wichrom i jezioru, i nastała głęboka cisza. 27 A ludzie pytali zdumieni: «Kimże On jest, że nawet wichry i jezioro są Mu posłuszne?»

28 Gdy przybył na drugi brzeg do kraju Gadareńczyków, wybiegli Mu naprzeciw dwaj opętani, którzy wyszli z grobów, bardzo dzicy, tak że nikt nie mógł przejść tą drogą. 29 Zaczęli krzyczeć: «Czego chcesz od nas, <Jezusie>, Synu Boży? Przyszedłeś tu przed czasem dręczyć nas?» 30 A opodal nich pasła się duża trzoda świń. 31 Złe duchy prosiły Go: «Jeżeli nas wyrzucasz, to poślij nas w tę trzodę świń!» 32 Rzekł do nich: «Idźcie!» Wyszły więc i weszły w świnie. I naraz cała trzoda ruszyła pędem po urwistym zboczu do jeziora i zginęła w falach. 33 Pasterze zaś uciekli i przyszedłszy do miasta rozpowiedzieli wszystko, a także zdarzenie z opętanymi. 34 Wtedy całe miasto wyszło na spotkanie Jezusa; a gdy Go ujrzeli, prosili, żeby odszedł z ich granic.

Krytyka literacka:

1. Kontekst i kompozycja

• Fragment Mt 8,1 – 10,42 opisuje działalność Jezusa w Galilei. Sekcja ta następuje bezpośrednio po zakończeniu tzw. Kazania na Górze (Mt 5 – 7), gdzie Chrystus przedstawia podstawy swojej nauki jako nowej, przeniesionej na wyższy poziom wykładni znanego wszystkim Prawa Mojżeszowego;
• Wewnątrz tego fragmentu wyróżnić można sekcję 8,1 – 9,8, gdzie opisane są cuda i egzorcyzmy dokonane przez Jezusa, po których następuje wybór Dwunastu Apostołów oraz powierzenie im pierwszych wskazówek dotyczących działalności ewangelizatorskiej;
• Cała sekcja początków działalności Jezusa w Galilei skupiona jest na temacie pomocy wobec tych, którzy potrzebują ratunku: czy to poprzez cierpienie spowodowane chorobą, opętanie przez demona czy niemożliwość pełnej realizacji wiary bez pójścia za Chrystusem;
• Przekazując cudowne wydarzenia: uciszenie burzy na jeziorze oraz egzorcyzm w Gadarze (8,23-34) relacjonowane także przez Marka i Łukasza, Mateusz podkreśla moc Chrystusa i Jego władzę, ograniczając dialogi i skierowane słowa. Chrystus wypowiada jedynie krótkie polecenia;
• Perykopa 8,18-22 przekazana jest także przez Łk 9,57-60; uciszenie burzy (ww. 23-27) wspominają także Mk 4,35-41 oraz Łk 8,22-25, a egzorcyzm w Gadarze (ww. 28-34) poświadczają Mk 5,1-20 oraz Łk 8,26-39;
• W tych perykopach Ewangelista Mateusz podkreśla centralną rolę Chrystusa, który dokonuje uzdrowień i uwolnień spod władzy złego ducha jako święty posłany przez Boga;
• Choć tytuł „nauczyciel” jest używany wobec Chrystusa jedynie przez Jego przeciwników, to podkreśla relację, jaka tworzy się między Nim a tymi, których powołuje.

2. Gatunek literacki

• Podstawowym gatunkiem stosowanym we fragmencie 8,18-22 jest tzw. chreia, typowa dla opisów znanych i szanowanych postaci. Charakteryzuje się ona krótkim wprowadzeniem przekazując słowa wypowiedziane w formie pouczenia lub zachęty, np. „ Nauczyciel zwykł mawiać…”, „Gdy nauczyciel zobaczył coś, powiedział…” albo „zapytany o coś, mistrz odrzekł…”;
• Krótkie, ogólne zdania będące podsumowaniem wskazówek w tej sekcji stanowią logiony lub apoftegmaty. Mogły one krążyć w przekazie ustnym jako pamięć o rzeczywistych słowach Chrystusa, jednak pozbawione oryginalnego kontekstu były oprawiane dopiero przez Ewangelistów w literackie ramy;
• Uczeni wskazują na pewne analogie między narracją o uciszeniu burzy a historią Jonasza, jednak w środku narracji ewangelicznej zostaje umieszczona władza Chrystusa nad naturą, posłuszną Bogu w Jego słowie.

Orędzie teologiczne

• Pierwsze pytanie, które zadaje nam Ewangelista Mateusz, brzmi: „co to znaczy być uczniem Chrystusa?”. Jezus w swoich uwagach – na pierwszy rzut oka szorstkich – podkreśla wagę nie tylko pierwotnej decyzji, by kroczyć za Nim, ale także lgnąć do Niego całym życiem. Choć jest to droga do życia pełnego i spełnionego, wymaga samozaparcia, wyrzeczenia i wewnętrznej walki ze sobą, pojawią się na niej także prześladowania i niewykluczona jest także śmierć męczeńska.
• O ile rozpoczęcie wspólnego życia z Chrystusem nie jest łatwą decyzją, to jeszcze więcej determinacji wymaga ciągłe kroczenie za Nim przez osnute mgłą i ciemnością zakamarki świata. Nie da się przejść tej wędrówki samemu, niezbędne jest Boże wsparcie, ale niemniej istotne jest ludzkie staranie i walka. Pójście za Chrystusem nie jest tylko pasywnym odbieraniem Bożej mocy, która ma nas zachować jak w kokonie, ale jest wspólną walką, ramię w ramię z Bogiem o zachowanie i rozwój wiary oraz sił duchowych;
• Ludzie każdego czasu są bardziej otwarci na dobra materialne niż walkę o zbawienie i rozwój duszy. Sytuacja uwolnienia opętanych w Gadarze jest wyrazem tego, że Chrystus, Syn Boży, Nauczyciel i Mistrz przynosi światło Dobrej Nowiny do krainy pogan. Ci, często pogardzani i odrzucani przez wierzących Żydów, mogą tak samo dostąpić zbawczej mocy Bożej, uwalniającej ich z ich słabości, niemocy, grzechu i beznadziei. Kościół i wszyscy poszczególni wierzący nie mogą zapominać ani tym bardziej pomijać tych, którzy są na marginesie życia duchowego i społecznego. Potrzeba wyciągniętej ręki człowieka, która będzie przedłużeniem Bożego miłosierdzia i nieskończonej miłości wobec stworzenia;
• Częstym obrazem stosowanym w ikonografii i literaturze chrześcijańskiej jest zaczerpnięte z Księgi Rodzaju porównanie Kościoła do Arki, która płynie przez wzburzone wody potopu (zob. 1 P 3,20). Kroczenie za Chrystusem przez różne momenty historii jest niejednokrotnie wielkim wyzwaniem, gdy trudne doświadczenia sprawiają, że wierzący wołają: „Panie, ratuj, giniemy!”. Mimo wędrowania przez ciemne doliny trudnych wydarzeń, musimy jednak pamiętać, że Chrystus jest ciągle obecny w swoim Kościele i nie opuszcza swoich wierzących. Jego władza nad przyrodą i historią jest nieograniczona, więc nigdy nie dopuści, by Kościół zginął porzucony przez swojego Pana i Mistrza;
• Opętanie i uwolnienie z władzy złego ducha muszą nam przypominać o realnej, tajemniczej i okrutnej działalności złego ducha w świecie. Pozostaje ono w ciągłej konfrontacji z Jezusem i Jego Kościołem. Ostatecznie, nawet szatan jest zmuszony wyznać: „Ty jesteś Synem Bożym!”, uznając władzę Boga. Nie oznacza to zmniejszenia starań demonów: nie mogąc zniszczyć całego dzieła Chrystusa, starają się z budowanej Świątyni wiary ukruszyć tyle kamyczków, ile zdołają, osłabiając niektóre z elementów Bożej budowli.

Ojcowie Kościoła

• Ojcowie Kościoła i pisarze wczesnochrześcijańscy często odwoływali się do opisu uciszenia burzy, wskazując na władzę Chrystusa nad naturą podobną do tej, jaką ma Bóg w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju.
• Piotr Chryzolog, biskup Rawenny, pisał w V w., że obraz Chrystusa uciszającego jezioro jest symbolem Rzymu przyjmującego wiarę w Boga. Pokonane w ten sposób zostały groźne fale niewiary i bluźnierstwa, nienawiść pogan, burze demonicznych pokus i ataków na Kościół, a mieszkańcy Rzymu stają się odbiorcami pokoju Chrystusowego.

Kultura i sztuka

Peter Breugel Starszy, Chrystus pośród burzy na Morzu Galilejskim

Eugène Delacroix, Chrystus nad Jeziorem Genezaret (1853)

Giorgo de Chirico, Cristo e la tempesta (1914)

Opracował: dr Bartłomiej Sokal

Peter Breugel Starszy, Chrystus pośród burzy na Morzu Galilejskim