Nowa sprawiedliwość
W Kazaniu na Górze Jezus daje się poznać jako Nowy Mojżesz, który z boskim autorytetem interpretuje przykazania dekalogu nie obalając ich, ale definitywnie je wyjaśniając. Ogłasza je nam nie jako kodeks nowych, zaostrzonych wymagań moralnych, lecz jako dar nowego życia, które w Duchu Świętym staje się dla nas możliwe.
LECTIO
Kontekst
Osiem błogosławieństw, które otwierają Kazanie na Górze (Mt 5,1-12), to przede wszystkim autoportret samego Jezusa, który zaprasza swoich słuchaczy, by przyjęli Jego Ewangelię i by otworzyli się na dar nowego życia w wolności i łasce, jako przybrane dzieci Boga Ojca. Żyjąc duchem błogosławieństw, Jego uczniowie znają w sposób osobisty i egzystencjalny ojcowską miłość Boga i dzięki temu stają się solą ziemi i światłem świata (5,13-16).
W dalszym ciągu rozdziału 5. Ewangelii Mateusza Jezus wyjaśnia sens poszczególnych przykazań z „Drugiej tablicy” dekalogu, a więc dotyczących relacji między ludźmi, i podaje ich istotny sens, wykraczający daleko poza wąskie jurydyczne rozumienie litery Prawa. Ta część nauczania ma formę serii sześciu antytez, opartych o schemat literacki powtarzający się niczym refren, który ułatwiał uczniom Jezusa zapisanie w pamięci Jego słów już po jednokrotnym ich wysłuchaniu:
1. Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj! … A Ja wam powiadam… (21-26);
2. Słyszeliście, że powiedziano: Nie cudzołóż! A Ja wam powiadam… (27-30);)
3. Powiedziano też: Jeśli ktoś chce oddalić swoją żonę, niech jej da list rozwodowy. A Ja wam powiadam… (31-32);
4. Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi. A Ja wam powiadam… (33-37);
5. Słyszeliście, że powiedziano: Oko za oko i ząb za ząb! A Ja wam powiadam… (38-42);
6. Słyszeliście, że powiedziano: Będziesz miłował swego bliźniego, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził. A Ja wam powiadam… (43-48).
Trzy spośród tych antytez stanowić będą przedmiot naszej medytacji. Jako swego rodzaju wprowadzenie do tej części Kazania na Górze Jezus wypowiada deklarację o tym, że nie przyszedł znieść Prawa i Proroków, ale je wypełnić (5,17-20).
Prawo jest słowem życia, Bożym drogowskazem kierującym ludzkie serca ku Jego sprawiedliwości. Nikt jednak z ludzi nie był dotąd w stanie wypełnić Prawa. To właśnie Jezus jest pierwszym, który je wypełnił je w sposób doskonały. On przynosi je nam jako dar wraz z obietnicą nowego serca (Ez 36,26-27), zdolne słuchać Boga i wypełniać Jego wolę. Należy zaznaczyć, że w tym kontekście Prawo oznacza nie tyle drobiazgowe przepisy Tory, obciążone dodatkowo rabiniczną kazuistyką, co po prostu jedno, najwyższe Przykazanie miłości Boga i miłości bliźniego. Kto miłuje bliźniego, wypełnił Prawo (por. Rz 13,8).
Egzegeza
20 Bo powiadam wam: Jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie większa niż uczonych w Piśmie i faryzeuszów, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego.
Jezus wskazuje na uczonych w Piśmie i faryzeuszów jako tych, którzy dobrze znają Prawo i gorliwie je wypełniają; są oni przykładem doskonałej obserwancji jego przepisów. Jeśli więc ludzie najbardziej sprawiedliwi i doskonali nie mają sprawiedliwości wystarczającej, by znaleźć się w królestwie Bożym, to o jakiej sprawiedliwości mówi Jezus?
Otóż sprawiedliwości nie można sprowadzić do doskonałej znajomości kodeksów prawa. Prawo jedynie wykazuje człowiekowi popełniony grzech, i stwierdza, że zapłatą za grzech jest śmierć (Rz 6,23). Nie daje ono jednak siły, by stać się sprawiedliwym i wypełniać wolę Bożą.
Znajomość Prawa nie może zastąpić miłości w sercu, która przenika myśli, słowa i czyny człowieka która daje mu życie. Jezus proponuje w miejsce legalizmu ów dar nowego serca, zdolnego kochać Boga jako Ojca i ludzi jako swoich braci i siostry. Kto kocha, nie będzie mógł kłamać, kraść, zabijać, cudzołożyć (por. Rz 13,9-10). Kto kocha, wypełnia Prawo. Nowe Prawo ogłoszone przez Jezusa jest więc wewnętrznym prawem miłości, wypisanym w sercu przez Ducha Świętego (por. Rz 8,2).
Wyższość sprawiedliwości uczniów Chrystusa nad sprawiedliwością faryzeuszów nie może być więc rozumiana w sensie „ilościowym” jako jeszcze większa drobiazgowość i gorliwość w zachowywaniu przepisów i przykazań, ale w sensie jakościowym: chodzi o inny typ sprawiedliwości, o wypełnianie woli Bożej wynikające z innej zasady, inspirowane innym dynamizmem, którym jest nowe serce stworzone w człowieku przez Boga, posłuszne Duchowi Świętemu.
21 Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj!; a kto by się dopuścił zabójstwa, podlega sądowi. 22 A Ja wam powiadam… A kto by rzekł swemu bratu: Raka, podlega Wysokiej Radzie. A kto by mu rzekł: Bezbożniku, podlega karze piekła ognistego.
Prawo Mojżeszowe, które mówi „nie będziesz zabijał” (Wj 20,13; Pwt 5,17) zabraniało zamordowania (hebr. racah) człowieka bezbronnego i niewinnego, zwłaszcza w wyniku zemsty czy samosądu. Przykazanie to nie obejmowało natomiast np. kary śmierci wydanej przez sąd czy też zabijania wroga w czasie wojny.
Jezusowe „a Ja wam powiadam” nie oznacza oczywiście zniesienia tej normy, ale jej istotne pogłębienie. Ograniczony zakres przykazania nadanego przez Mojżesza wynikał pedagogii Boga i Jego cierpliwości w stopniowym wychowywaniu Izraela. Teraz Jezus sięga do samego źródła zabójstwa, którym jest gniew tkwiący w sercu człowieka, owo wewnętrzne poruszenie, które skłania człowieka do agresji przeciwko drugiemu, uznając go za swojego wroga i negując zamysł Boga, że drugi ma być jego bratem. Gniew jest początkiem zabójstwa. Drugie źródło zabójstwa to pogarda dla bliźniego: powiedzieć na niego raká (aram. głupcze, durniu) lub mōrós (gr. głupiec i bezbożnik zarazem, nic nie wart w oczach ludzi i Boga) znaczy właśnie uznać kogoś za głupiego, złego i działającego w złej wierze. Taki sąd usprawiedliwia w naszych oczach jego eliminację. Niemożliwe jest zabić kogoś bez odebrania mu wcześniej jego godności i bez uznania w sercu, że ktoś taki nie jest wart, by istnieć. Zabójstwo fizyczne jest zawsze konsekwencją morderstwa dokonanego na kimś we własnym sercu, uznania kogoś za uosobienie zła.
Jezus wzywa swoich słuchaczy, by przyjrzeli się własnym spontanicznym odczuciom, swojemu sposobowi patrzenia na drugiego. Nie wystarczy powiedzieć: „nikogo nie zabiłem, więc nie popełniłem żadnego grzechu…”. Mówiąc o piątym przykazaniu (ww. 22-24) Jezus aż czterokrotnie używa z naciskiem wyrażenia „twój brat” dla podkreślenia, że wypełnienie tego przykazania będzie możliwe wówczas, gdy nasze serce, uzdrowione z gniewu i pogardy, będzie patrzeć na drugiego jak na swojego brata, a nie jak na przeciwnika (por. ww. 23-25).
Potrzeba tu pewnej odwagi, by się przyznać wobec siebie samego, wobec Boga oraz wobec bliźniego, że w swoim sercu mogę być mordercą, jeżeli hoduję w nim negatywne uczucia: gniew, osąd, brak szacunku, chęć przekreślenia kogoś i uznania go za wroga. Tylko wtedy, gdy przestaniemy ich się wypierać, nakładając maskę sprawiedliwego i bezgrzesznego (hipokryzja faryzeuszów, Mt 7,5; 23,23-30), możliwe stanie się ich przezwyciężenie oraz przebaczenie grzechu i uzdrowienie serca.
27 Słyszeliście, że powiedziano: Nie cudzołóż! 28 A Ja wam powiadam: Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już się w swoim sercu dopuścił z nią cudzołóstwa.
Druga antyteza dotyczy relacji między mężczyzną a kobietą w małżeństwie. Zgodnie z zamysłem Boga ma ona być odzwierciedleniem relacji z Bogiem opartej o miłość, wierność, przebaczenie i pojednanie. Jedno staje się darem dla drugiego a różnica między mężczyzną a kobietą ma być motywem do wyjścia z siebie i z kręgu własnych potrzeb w stronę drugiego.
Niestety, seksualność bywa często przeżywana na poziomie jedynie instynktownym i zmysłowym, jako sposób posiadania drugiego, co niweczy wzajemny dar i przynależność do siebie nawzajem poprzez miłość. Cudzołóstwo jest niczym innym jak porażką człowieka, który okazuje się być niezdolnym do wiernej miłości. W ten sposób przekreśla on też swoje podobieństwo do Boga.
W Prawie Mojżeszowym cudzołóstwo (Wj 20,14; Pwt 5,18) było rozumiane w sensie ścisłym, jako grzech polegający na rozbiciu cudzego, prawnie zawartego małżeństwa w Izraelu. Cudzołóstwo popełniał ktoś, kto współżył z cudzą żoną lub narzeczoną. Tolerowano natomiast poligamię, konkubinat, kobieta zamężna była traktowana surowiej niż mężczyzna żonaty.
Jezus sięga znowu do korzenia grzechu wskazując na serce i oko człowieka, jako na jego źródło. Nie wystarczy myślenie, że skoro ktoś fizycznie nie zdradził żony, ani drugiej osoby nie doprowadził do zdrady, to jest „w porządku” wobec VI przykazania. Problemem jest serce człowieka, w którym rodzą się myśli, uczucia i poruszenia woli. Bywa ono pełne nieuporządkowanych pożądań, niezdolne do wiernej miłości w małżeństwie. Problemem jest także oko, które patrzy na kobietę w taki sposób, „aby zacząć jej pożądać” (tł. dosłowne). Taki sposób patrzenia na drugą osobę jest wynikiem świadomie złego nastawienia względem drugiej osoby, traktowanej bez szacunku, jako rzecz do wykorzystania, zawsze z krzywdą dla niej. Mężczyzna i kobieta, którzy nie akceptują moralnego ładu wpisanego przez Stwórcę w ich wzajemną relację, będą ze sobą rywalizować, by posiąść jedno drugie. Nie będą natomiast potrafili zaakceptować swoich ograniczeń, wynikających z różnicy płci, jako zaproszenia do otwarcia się na drugą osobę, by dzięki niej stało się możliwe wyjście z własnej samotności i życie w komunii, na podobieństwo Boga.
33 Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi. 34 A Ja wam powiadam: Wcale nie przysięgajcie…
Czwarta z sześciu antytez Jezusa dotyczy ósmego przykazania, które zabrania krzywoprzysięstwa w sądzie przeciwko bliźniemu czyli drugiemu Izraelicie (Wj 20,16; Pwt 5,20). O tym, że fałszywe świadectwo może sprowadzić śmierć, przekonują choćby narracje o Nabocie z Jizreel, fałszywie oskarżonym o bluźnierstwo przez królową Izebel (1 Krl 21,10) czy też o Zuzannie oskarżonej o cudzołóstwo przez dwóch starców (Dn 13,42-43). Fałszywe świadectwo zostało wykorzystane również przeciw samemu Jezusowi w procesie przed Sanhedrynem, aby znaleźć motyw do wydania nań wyroku śmierci (Mt 26,59-61).
Słowo to jeszcze jeden, bardzo ważny wymiar relacji międzyludzkich. Ma ono ogromne znaczenie, ponieważ ono kształtuje ludzi ku dobremu lub ku złemu, może nieść prawdę albo kłamstwo, może być nasieniem życia albo śmierci. Słowo kłamliwe może być narzędziem zniewolenia i śmierci. W ludzkim słowie jest potężna moc, moc życia i śmierci (Prz 18,21). Jezus wzywa swoich słuchaczy do tego, żeby w sposób odpowiedzialny i świadomy korzystali z daru słowa.
MEDITATIO
W Kazaniu na Górze Jezus przeprowadza nas z poziomu legalistycznego patrzenia na Prawo, które ocenia jedynie zewnętrzne czyny, do poziomu intencji serca, które są źródłem czynów.
Jezus nie przynosi nam jakichś nowych wymagań moralnych, znacznie bardziej „wyśrubowanych” w porównaniu do ale przynosi dar serca nowego, prawdziwie uwolnionego od grzechu. To serce synowskie, uzdrowione i posłuszne Duchowi Świętemu będzie zdolne pojąć i akceptować Kazanie na Górze jako nowe Prawo, które jest wpisane w serce człowieka: jest nim po prostu miłość Boża, dar Ducha Świętego. To ona pozwala przyjmować wolę Boga nie jako narzuconą z zewnątrz, ale jako dar nowego życia, wewnętrzny dynamizm, który nie narusza naszej wolności.
CONTEMPLATIO
Dokonując rachunku sumienia, na przykład przed najbliższą spowiedzią, warto przyjrzeć się swojemu spontanicznemu podejściu do kwestii grzechu i nawrócenia: czy przeważa we mnie legalistyczne i zewnętrzne patrzenie na grzech jako na złamany przepis, paragraf, czy też potrafię dostrzec i uświadomić sobie korzeń grzechu tzn. egoizm, pożądliwość i gniew tkwiące w moim „sercu” czyli w sferze uczuć, myśli i poruszeń woli. W ten nasz wewnętrzny świat warto zaprosić Jezusa, boskiego Lekarza, by mocą Ducha Świętego dotykał i uzdrawiał to nasze serce i by stwarzał w nas „serce nowe”, wrażliwe na łaskę Bożą i odczuwające spontaniczny sprzeciw i odrazę wobec pokus do zła.
Można się o to modlić słowami psalmu 51: Stwórz, o Boże, we mnie serce czyste i odnów w mojej piersi ducha niezwyciężonego!Nie odrzucaj mnie od swego oblicza i nie odbieraj mi świętego ducha swego!Przywróć mi radość z Twojego zbawienia i wzmocnij mnie duchem ochoczym!
ACTIO
Co konkretnie mogę uczynić w moim życiu duchowym, aby odejść od faryzejskiego legalizmu i formalizmu w sprawach moralnych, a nabyć tej nowej wrażliwości, która pozwoli mi w nowy, głębszy sposób żyć duchem błogosławieństw?
Może to być np. systematyczny rachunek sumienia, w którym będę próbował badać moje uczynki i motywacje w świetle Kazania na Górze.
ks. Józef Maciąg
Kontekst
Osiem błogosławieństw, które otwierają Kazanie na Górze (Mt 5,1-12), to przede wszystkim autoportret samego Jezusa, który zaprasza swoich słuchaczy, by przyjęli Jego Ewangelię i by otworzyli się na dar nowego życia w wolności i łasce, jako przybrane dzieci Boga Ojca. Żyjąc duchem błogosławieństw, Jego uczniowie znają w sposób osobisty i egzystencjalny ojcowską miłość Boga i dzięki temu stają się solą ziemi i światłem świata (5,13-16).
W dalszym ciągu rozdziału 5. Ewangelii Mateusza Jezus wyjaśnia sens poszczególnych przykazań z „Drugiej tablicy” dekalogu, a więc dotyczących relacji między ludźmi, i podaje ich istotny sens, wykraczający daleko poza wąskie jurydyczne rozumienie litery Prawa. Ta część nauczania ma formę serii sześciu antytez, opartych o schemat literacki powtarzający się niczym refren, który ułatwiał uczniom Jezusa zapisanie w pamięci Jego słów już po jednokrotnym ich wysłuchaniu:
1. Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj! … A Ja wam powiadam… (21-26);
2. Słyszeliście, że powiedziano: Nie cudzołóż! A Ja wam powiadam… (27-30);)
3. Powiedziano też: Jeśli ktoś chce oddalić swoją żonę, niech jej da list rozwodowy. A Ja wam powiadam… (31-32);
4. Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi. A Ja wam powiadam… (33-37);
5. Słyszeliście, że powiedziano: Oko za oko i ząb za ząb! A Ja wam powiadam… (38-42);
6. Słyszeliście, że powiedziano: Będziesz miłował swego bliźniego, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził. A Ja wam powiadam… (43-48).
Trzy spośród tych antytez stanowić będą przedmiot naszej medytacji. Jako swego rodzaju wprowadzenie do tej części Kazania na Górze Jezus wypowiada deklarację o tym, że nie przyszedł znieść Prawa i Proroków, ale je wypełnić (5,17-20).
Prawo jest słowem życia, Bożym drogowskazem kierującym ludzkie serca ku Jego sprawiedliwości. Nikt jednak z ludzi nie był dotąd w stanie wypełnić Prawa. To właśnie Jezus jest pierwszym, który je wypełnił je w sposób doskonały. On przynosi je nam jako dar wraz z obietnicą nowego serca (Ez 36,26-27), zdolne słuchać Boga i wypełniać Jego wolę. Należy zaznaczyć, że w tym kontekście Prawo oznacza nie tyle drobiazgowe przepisy Tory, obciążone dodatkowo rabiniczną kazuistyką, co po prostu jedno, najwyższe Przykazanie miłości Boga i miłości bliźniego. Kto miłuje bliźniego, wypełnił Prawo (por. Rz 13,8).
Egzegeza
20 Bo powiadam wam: Jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie większa niż uczonych w Piśmie i faryzeuszów, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego.
Jezus wskazuje na uczonych w Piśmie i faryzeuszów jako tych, którzy dobrze znają Prawo i gorliwie je wypełniają; są oni przykładem doskonałej obserwancji jego przepisów. Jeśli więc ludzie najbardziej sprawiedliwi i doskonali nie mają sprawiedliwości wystarczającej, by znaleźć się w królestwie Bożym, to o jakiej sprawiedliwości mówi Jezus?
Otóż sprawiedliwości nie można sprowadzić do doskonałej znajomości kodeksów prawa. Prawo jedynie wykazuje człowiekowi popełniony grzech, i stwierdza, że zapłatą za grzech jest śmierć (Rz 6,23). Nie daje ono jednak siły, by stać się sprawiedliwym i wypełniać wolę Bożą.
Znajomość Prawa nie może zastąpić miłości w sercu, która przenika myśli, słowa i czyny człowieka która daje mu życie. Jezus proponuje w miejsce legalizmu ów dar nowego serca, zdolnego kochać Boga jako Ojca i ludzi jako swoich braci i siostry. Kto kocha, nie będzie mógł kłamać, kraść, zabijać, cudzołożyć (por. Rz 13,9-10). Kto kocha, wypełnia Prawo. Nowe Prawo ogłoszone przez Jezusa jest więc wewnętrznym prawem miłości, wypisanym w sercu przez Ducha Świętego (por. Rz 8,2).
Wyższość sprawiedliwości uczniów Chrystusa nad sprawiedliwością faryzeuszów nie może być więc rozumiana w sensie „ilościowym” jako jeszcze większa drobiazgowość i gorliwość w zachowywaniu przepisów i przykazań, ale w sensie jakościowym: chodzi o inny typ sprawiedliwości, o wypełnianie woli Bożej wynikające z innej zasady, inspirowane innym dynamizmem, którym jest nowe serce stworzone w człowieku przez Boga, posłuszne Duchowi Świętemu.
21 Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj!; a kto by się dopuścił zabójstwa, podlega sądowi. 22 A Ja wam powiadam… A kto by rzekł swemu bratu: Raka, podlega Wysokiej Radzie. A kto by mu rzekł: Bezbożniku, podlega karze piekła ognistego.
Prawo Mojżeszowe, które mówi „nie będziesz zabijał” (Wj 20,13; Pwt 5,17) zabraniało zamordowania (hebr. racah) człowieka bezbronnego i niewinnego, zwłaszcza w wyniku zemsty czy samosądu. Przykazanie to nie obejmowało natomiast np. kary śmierci wydanej przez sąd czy też zabijania wroga w czasie wojny.
Jezusowe „a Ja wam powiadam” nie oznacza oczywiście zniesienia tej normy, ale jej istotne pogłębienie. Ograniczony zakres przykazania nadanego przez Mojżesza wynikał pedagogii Boga i Jego cierpliwości w stopniowym wychowywaniu Izraela. Teraz Jezus sięga do samego źródła zabójstwa, którym jest gniew tkwiący w sercu człowieka, owo wewnętrzne poruszenie, które skłania człowieka do agresji przeciwko drugiemu, uznając go za swojego wroga i negując zamysł Boga, że drugi ma być jego bratem. Gniew jest początkiem zabójstwa. Drugie źródło zabójstwa to pogarda dla bliźniego: powiedzieć na niego raká (aram. głupcze, durniu) lub mōrós (gr. głupiec i bezbożnik zarazem, nic nie wart w oczach ludzi i Boga) znaczy właśnie uznać kogoś za głupiego, złego i działającego w złej wierze. Taki sąd usprawiedliwia w naszych oczach jego eliminację. Niemożliwe jest zabić kogoś bez odebrania mu wcześniej jego godności i bez uznania w sercu, że ktoś taki nie jest wart, by istnieć. Zabójstwo fizyczne jest zawsze konsekwencją morderstwa dokonanego na kimś we własnym sercu, uznania kogoś za uosobienie zła.
Jezus wzywa swoich słuchaczy, by przyjrzeli się własnym spontanicznym odczuciom, swojemu sposobowi patrzenia na drugiego. Nie wystarczy powiedzieć: „nikogo nie zabiłem, więc nie popełniłem żadnego grzechu…”. Mówiąc o piątym przykazaniu (ww. 22-24) Jezus aż czterokrotnie używa z naciskiem wyrażenia „twój brat” dla podkreślenia, że wypełnienie tego przykazania będzie możliwe wówczas, gdy nasze serce, uzdrowione z gniewu i pogardy, będzie patrzeć na drugiego jak na swojego brata, a nie jak na przeciwnika (por. ww. 23-25).
Potrzeba tu pewnej odwagi, by się przyznać wobec siebie samego, wobec Boga oraz wobec bliźniego, że w swoim sercu mogę być mordercą, jeżeli hoduję w nim negatywne uczucia: gniew, osąd, brak szacunku, chęć przekreślenia kogoś i uznania go za wroga. Tylko wtedy, gdy przestaniemy ich się wypierać, nakładając maskę sprawiedliwego i bezgrzesznego (hipokryzja faryzeuszów, Mt 7,5; 23,23-30), możliwe stanie się ich przezwyciężenie oraz przebaczenie grzechu i uzdrowienie serca.
27 Słyszeliście, że powiedziano: Nie cudzołóż! 28 A Ja wam powiadam: Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już się w swoim sercu dopuścił z nią cudzołóstwa.
Druga antyteza dotyczy relacji między mężczyzną a kobietą w małżeństwie. Zgodnie z zamysłem Boga ma ona być odzwierciedleniem relacji z Bogiem opartej o miłość, wierność, przebaczenie i pojednanie. Jedno staje się darem dla drugiego a różnica między mężczyzną a kobietą ma być motywem do wyjścia z siebie i z kręgu własnych potrzeb w stronę drugiego.
Niestety, seksualność bywa często przeżywana na poziomie jedynie instynktownym i zmysłowym, jako sposób posiadania drugiego, co niweczy wzajemny dar i przynależność do siebie nawzajem poprzez miłość. Cudzołóstwo jest niczym innym jak porażką człowieka, który okazuje się być niezdolnym do wiernej miłości. W ten sposób przekreśla on też swoje podobieństwo do Boga.
W Prawie Mojżeszowym cudzołóstwo (Wj 20,14; Pwt 5,18) było rozumiane w sensie ścisłym, jako grzech polegający na rozbiciu cudzego, prawnie zawartego małżeństwa w Izraelu. Cudzołóstwo popełniał ktoś, kto współżył z cudzą żoną lub narzeczoną. Tolerowano natomiast poligamię, konkubinat, kobieta zamężna była traktowana surowiej niż mężczyzna żonaty.
Jezus sięga znowu do korzenia grzechu wskazując na serce i oko człowieka, jako na jego źródło. Nie wystarczy myślenie, że skoro ktoś fizycznie nie zdradził żony, ani drugiej osoby nie doprowadził do zdrady, to jest „w porządku” wobec VI przykazania. Problemem jest serce człowieka, w którym rodzą się myśli, uczucia i poruszenia woli. Bywa ono pełne nieuporządkowanych pożądań, niezdolne do wiernej miłości w małżeństwie. Problemem jest także oko, które patrzy na kobietę w taki sposób, „aby zacząć jej pożądać” (tł. dosłowne). Taki sposób patrzenia na drugą osobę jest wynikiem świadomie złego nastawienia względem drugiej osoby, traktowanej bez szacunku, jako rzecz do wykorzystania, zawsze z krzywdą dla niej. Mężczyzna i kobieta, którzy nie akceptują moralnego ładu wpisanego przez Stwórcę w ich wzajemną relację, będą ze sobą rywalizować, by posiąść jedno drugie. Nie będą natomiast potrafili zaakceptować swoich ograniczeń, wynikających z różnicy płci, jako zaproszenia do otwarcia się na drugą osobę, by dzięki niej stało się możliwe wyjście z własnej samotności i życie w komunii, na podobieństwo Boga.
33 Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi. 34 A Ja wam powiadam: Wcale nie przysięgajcie…
Czwarta z sześciu antytez Jezusa dotyczy ósmego przykazania, które zabrania krzywoprzysięstwa w sądzie przeciwko bliźniemu czyli drugiemu Izraelicie (Wj 20,16; Pwt 5,20). O tym, że fałszywe świadectwo może sprowadzić śmierć, przekonują choćby narracje o Nabocie z Jizreel, fałszywie oskarżonym o bluźnierstwo przez królową Izebel (1 Krl 21,10) czy też o Zuzannie oskarżonej o cudzołóstwo przez dwóch starców (Dn 13,42-43). Fałszywe świadectwo zostało wykorzystane również przeciw samemu Jezusowi w procesie przed Sanhedrynem, aby znaleźć motyw do wydania nań wyroku śmierci (Mt 26,59-61).
Słowo to jeszcze jeden, bardzo ważny wymiar relacji międzyludzkich. Ma ono ogromne znaczenie, ponieważ ono kształtuje ludzi ku dobremu lub ku złemu, może nieść prawdę albo kłamstwo, może być nasieniem życia albo śmierci. Słowo kłamliwe może być narzędziem zniewolenia i śmierci. W ludzkim słowie jest potężna moc, moc życia i śmierci (Prz 18,21). Jezus wzywa swoich słuchaczy do tego, żeby w sposób odpowiedzialny i świadomy korzystali z daru słowa.
MEDITATIO
W Kazaniu na Górze Jezus przeprowadza nas z poziomu legalistycznego patrzenia na Prawo, które ocenia jedynie zewnętrzne czyny, do poziomu intencji serca, które są źródłem czynów.
Jezus nie przynosi nam jakichś nowych wymagań moralnych, znacznie bardziej „wyśrubowanych” w porównaniu do ale przynosi dar serca nowego, prawdziwie uwolnionego od grzechu. To serce synowskie, uzdrowione i posłuszne Duchowi Świętemu będzie zdolne pojąć i akceptować Kazanie na Górze jako nowe Prawo, które jest wpisane w serce człowieka: jest nim po prostu miłość Boża, dar Ducha Świętego. To ona pozwala przyjmować wolę Boga nie jako narzuconą z zewnątrz, ale jako dar nowego życia, wewnętrzny dynamizm, który nie narusza naszej wolności.
CONTEMPLATIO
Dokonując rachunku sumienia, na przykład przed najbliższą spowiedzią, warto przyjrzeć się swojemu spontanicznemu podejściu do kwestii grzechu i nawrócenia: czy przeważa we mnie legalistyczne i zewnętrzne patrzenie na grzech jako na złamany przepis, paragraf, czy też potrafię dostrzec i uświadomić sobie korzeń grzechu tzn. egoizm, pożądliwość i gniew tkwiące w moim „sercu” czyli w sferze uczuć, myśli i poruszeń woli. W ten nasz wewnętrzny świat warto zaprosić Jezusa, boskiego Lekarza, by mocą Ducha Świętego dotykał i uzdrawiał to nasze serce i by stwarzał w nas „serce nowe”, wrażliwe na łaskę Bożą i odczuwające spontaniczny sprzeciw i odrazę wobec pokus do zła.
Można się o to modlić słowami psalmu 51: Stwórz, o Boże, we mnie serce czyste i odnów w mojej piersi ducha niezwyciężonego!Nie odrzucaj mnie od swego oblicza i nie odbieraj mi świętego ducha swego!Przywróć mi radość z Twojego zbawienia i wzmocnij mnie duchem ochoczym!
ACTIO
Co konkretnie mogę uczynić w moim życiu duchowym, aby odejść od faryzejskiego legalizmu i formalizmu w sprawach moralnych, a nabyć tej nowej wrażliwości, która pozwoli mi w nowy, głębszy sposób żyć duchem błogosławieństw?
Może to być np. systematyczny rachunek sumienia, w którym będę próbował badać moje uczynki i motywacje w świetle Kazania na Górze.
ks. Józef Maciąg
