Pasterz dający życie wieczne

Słowa zapisane w perykopie J 10, 27-30 stanowią wypowiedź Jezusa w obszerniejszej narracji o Dobrym Pasterzu (J 10, 1-30). W narracji tej Jezus określa siebie jako brama owiec (J 10, 7) oraz jako dobry Pasterz oddający swe życie za owce (J 10, 11. 14-15).

W kontekście naszej perykopy Ewangelista precyzuje miejsce i czas, w których sytuuje się wypowiedź Jezusa. Miejscem tym jest portyk Salomona w świątyni jerozolimskiej (J 10, 22-23) a akcja rozgrywa się w zimie podczas święta Poświęcenia świątyni (J 10, 22). Święto to nawiązuje do roku 164, w którym Juda Machabeusz przywrócił prawowity kult sprawowany w świątyni jerozolimskiej. Wcześniej sprawowanie tego kultu zostało zakazane przez Antiocha IV Epifanesa, który na ołtarzu całopalenie ustawił ołtarz ku czci bożka Zeusa. Tekst biblijny nazwał ten ołtarz „ohydą spustoszenia” (1 Mch 1, 54-55 W dniu piętnastym miesiąca Kislew sto czterdziestego piątego roku na ołtarzu całopalenia wybudowano „ohydę spustoszenia”, a w okolicznych miastach judzkich pobudowano także ołtarze - ofiary kadzielne składano nawet przed drzwiami domów i na ulicach). Machabejczycy stanowczo przeciwstawili się takiej praktyce dokonując oczyszczenia świątyni (1 Mch 4, 36nn; 2 Mch 10, 1nn). W ten sposób co roku obchodzone jest przez Żydów święto Poświęcenia Świątyni zwane także Chanuką. Podczas tego święta zapala się przez kolejne osiem dni świece na ośmioramiennych świecznikach zwanych w języku hebrajskim chanukot. Tradycja ta może nawiązywać do zwyczaj zapalenia ognia po oczyszczeniu świątyni (2 Mch 10, 3) oraz do legendy o świętym ogniu opisanej w 2 Mch 1, 18-22. Jezus, który we wcześniejszym kontekście określił siebie jako „Światłość świata” (J 8, 12) zostaje podczas święta Poświęcenia świątyni wezwany przez Żydów do określenia swojej tożsamości: J 10, 24 Otoczyli Go Żydzi i mówili do Niego: «Dokąd będziesz nas trzymał w niepewności? Jeśli Ty jesteś Mesjaszem, powiedz nam otwarcie! Jezus w swojej odpowiedzi wyrzuca swym rozmówcom brak wiary i zaślepienie na Jego czyny dokonywane w imię Ojca. Jezus wyraźnie im mówi, że brak wiary eliminuje ich ze stada Jego owiec: J 10, 25-26 Rzekł do nich Jezus: «Powiedziałem wam, a nie wierzycie. Czyny, których dokonuję w imię mojego Ojca, świadczą o Mnie. Ale wy nie wierzycie, bo nie jesteście z moich owiec. W sposób pozytywny Jezus kontynuuje swoją mowę, która jest treścią analizowanej przez nas perykopy.

Lectio
w. 27-28
Moje owce słuchają mego głosu, a Ja znam je. Idą one za Mną i Ja daję im życie wieczne. Nie zginą one na wieki i nikt nie wyrwie ich z mojej ręki.

Jezus w swojej odpowiedzi na pytanie o swą mesjańską tożsamość mocno podkreśla Jego żywą relację do swoich owiec. Relacja ta opiera się na wzajemnym współdziałaniu. Z jednej strony owce słuchają głosu Pasterza i idą za Nim, z drugiej zaś Pasterz zna je i obdarza je życiem wiecznym. Taka relacja gwarantuje owcom bezpieczeństwo i zapewnienie, że nie zginą na wieki i nikt nie wyrwie ich z ręki Pasterza. Jezus charakteryzując postawę owiec zwraca na samym początku uwagę na fakt słuchania przez nie Jego głosu. Potrzeba słuchania Boga, które prowadzi do życia jest mocno akcentowane w orędziu Starego Testamentu. Najważniejsze wyznanie wiary Izraela – Szema Izrael rozpoczyna się wezwaniem do słuchania: Pwt 6, 4nn Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem - Panem jedynym. Wielkie wezwanie do słuchania Boga zawarte jest w nauczaniu prorockim – np. Iz 1, 2 Niebiosa, słuchajcie, ziemio, nadstaw uszu, bo Pan przemawia; Iz 28, 23 Nastawcie uszu i słuchajcie głosu mego, uważajcie i słuchajcie mej mowy!; Jr 10, 1 Słuchajcie słowa, które Pan mówi do was, domu Izraela! Otwarcie uszu i słuchanie głosu Bogu powinno charakteryzować postawę wierzących, którzy przyjmują głęboko do serca Boże Słowo. Dzięki temu słuchaniu możliwe jest realizowanie woli Bożej, które nasz tekst w sposób obrazowy opisuje jako chodzenie owiec za Pasterzem. Owce słuchające i chodzące za Pasterzem są pod Jego szczególną troską. Pasterz bowiem zna je i obdarza je najcenniejszym darem życia wiecznego. Poznanie w myśli semickiej nie ogranicza się tylko do sfery intelektualnej, ale dotyczy też doznania, doświadczenia przedmiotu, który się poznaje. Poznanie to ma charakter dynamiczny wyrażający się przyjęciem objawienia i życiem zgodnym z przyjętym objawieniem. Widać tu związek z hebrajskim terminem yäda` . Zastosowany w naszym tekście grecki termin ginōsko (poznać) oznacza wiedzę nabytą przez doświadczenie (J 1,48; 13,35). Wiedzę taką zdobywa się często w sposób pośredni oparty na świadectwie (J 4,53) lub doświadczeniu (J 12,9). Analizując czasownik ginōsko stwierdzamy, że jego treść skoncentrowana jest na osobie Ojca i Syna. Poznanie zawiera w sobie realizację głębokiej komunii opartej na miłości i jedności. Owce słuchając Pasterza i krocząc za Nim otrzymują najcenniejszy dar życia wiecznego. Owce otrzymują także zapewnienie, że nie zginą na wieki i nikt nie wyrwie ich z ręki pasterza. Ręka w naszym kontekście wskazuje na siłę i moc działania. W Starym Testamencie ręka Pańska była symbolem ocalenia i zwycięstwa nad wszelkim wrogiem (Wj 9, 1nn; 1 Sm 5, 6). Pasterska ręka chroni owce przed atakiem wilka i przed wszelkim niebezpieczeństwem. W ten sposób nikt i nic nie jest w stanie wyrwać wierzących z Bożego uścisku miłości. Pięknie tę myśl wyraził św. Paweł w Liście do Rzymian – 8, 35-39 Któż nas może odłączyć od miłości Chrystusowej? Utrapienie, ucisk czy prześladowanie, głód czy nagość, niebezpieczeństwo czy miecz? Jak to jest napisane: Z powodu Ciebie zabijają nas przez cały dzień, uważają nas za owce przeznaczone na rzeź. Ale we wszystkim tym odnosimy pełne zwycięstwo dzięki Temu, który nam umiłował. I jestem pewien, że ani śmierć, ani życie, ani aniołowie, ani Zwierzchności, ani rzeczy teraźniejsze, ani przyszłe, ani Moce, ani co wysokie, ani co głębokie, ani jakiekolwiek inne stworzenie nie zdoła nas odłączyć od miłości Boga, która jest w Chrystusie Jezusie, Panu naszym.

w. 29 Ojciec mój, który Mi je dał, jest większy od wszystkich. I nikt nie może ich wyrwać z ręki mego Ojca.

Moc Pasterza strzegącego swych owiec wypływa z mocy Ojca, który zostaje przedstawiony jako największy Dawca i Stróż owiec. Termin „ojciec” (gr. patēr) występuje w czwartej Ewangelii 137 razy. W większości przypadków (ok. 120 razy) termin ten odnosi się do Boga jako Ojca Jezusa i ludzi. Poza odniesieniem do Boga termin ten jest używany także na określenie patriarchów i przodków (J 4,12.20; 6,31.49.58; 7,22; 8,39.53.56), Józefa (6,42), urzędnika królewskiego (J 4,53), diabła (J 8,38.41a.44). W Ewangeliach synoptycznych termin ten występuje znacznie rzadziej (Mt - 64 razy, u Mk - 18 razy, u Łk - 56 razy). Synoptycy podkreślają zwłaszcza ojcostwo Boga w stosunku do ludzi, podczas gdy czwarta Ewangelia kładzie mocny nacisk na rzeczywistość Ojca, który objawia się przez Syna. Idea ojcostwa Boga znajduje swoje korzenie w kontekście Starego Testamentu. W Wj 4,22 Izrael jest określany przez Boga jako syn pierworodny: To mówi Pan: Synem moim pierworodnym jest Izrael. Idea ta zostaje mocno wyrażona przez proroka Tritoizajasza: Iz 63,16 – Boś Ty naszym Ojcem! Zaiste, nie poznaje nas Abraham, Izrael nas nie uznaje; Tyś, Panie, naszym Ojcem ‘Odkupiciel nasz’ to Twoje imię odwieczne; Iz 64,7 A treaz, Panie, Tyś naszym Ojcem. Myśmy gliną, a Ty naszym twórcą. Dziełem rąk Twoich jesteśmy my wszyscy. W wielu psalmach i tekstach profetyckich zostaje wyrażona personalna więź pomiędzy człowiekiem a Bogiem oparta na zaufaniu, miłości i odpowiedzialności. Ewangelista Jan wielokrotnie cytuje proroka Izajasza odwołując się do tekstów Starego Testamentu. Wskazuje przez to na tożsamość Boga Abrahama, Izaaka i Jakuba z Bogiem obdarowującym ludzkość swym umiłowanym Synem (J 3,16). W naszym tekście Ojciec jest przedstawiony jako Dawca – Ten, który dał owce swojemu Synowi. W Ewangelii św. Jana czasownik „dawać” (gr. didōmi) występuje aż 76 razy przeważnie w sensie teologicznym. Dawanie to część działania Bożego w historii zbawienia. To dawanie Boga wychodzi od Ojca. Bóg jest podmiotem dawania w 42 miejscach w Ewangelii Janowej. Następnie dar przechodzi na Jezusa a przez Jezusa na ludzi. Dar Boga Ojca wobec Jezusa znajduje swą kontynuację w darze wobec ludzi. Szczytem tego daru Ojca dla ludzi jest Jego własny Syn. W darze Syna jest objawienie najwyższej miłości Ojca. Termin „dawać” wyraża nie tylko związek pomiędzy Ojcem i Synem, lecz także pomiędzy Ojcem a adresatami daru, którymi są ludzie. Dar Ojca jest realizowany w osobie Jezusa, który otrzymując wszystko od Ojca przekazuje ten dar ludziom. Dar Boga i dar Jezusa zlewają się razem i łączą w jeden dar. Św. Jan mocno podkreśla, że u początku każdego daru jest Miłość. Bóg dał wszystko Synowi, gdyż Go miłuje. Bóg dał światu Jednorodzonego Syna, gdyż umiłował świat (J 3,16 - Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne). Słowo „dawać” objawiając relację między dającym - darem - odbiorcami daru prowadzi nas do tajemnicy Boga i Jego działania na korzyść ludzi. W tym właśnie kontekście należy umieścić obdarowanie ludzkości życiem wiecznym przez zbawczy czyn Jezusa. Ojciec przekazujący Synowi owce jawi się jako największy Dawca Miłości i Życia Wiecznego. W wersecie 29 mowa jest o ręce Ojca, która strzeże owiec wraz ze wspominaną w kontekście wcześniejszym ręką Syna. Ręka Ojca i Syna przytula w uścisku Miłości ludzkość do swego serca.

w. 30
Ja i Ojciec jedno jesteśmy.

Końcowy werset naszej perykopy podkreśla głęboką więź pomiędzy Ojcem i Synem. Relacja jedności pomiędzy Ojcem i Synem jest bardzo eksponowana w czwartej Ewangelii. W wielu miejscach czwartej Ewangelii podkreślana jest ścisła więź pomiędzy Ojcem i Synem. Relacja ta także w dalszym kontekście czwartej Ewangelii jest charakteryzowana przez miłość i jedność. Syn zawsze pozostaje w komunii ze swoim Ojcem: J 8,16 - A jeśli nawet będę sądził, to sąd mój jest prawdziwy, ponieważ Ja nie jestem sam, lecz Ja i Ten, który Mnie posłał; J 16,32 - Oto nadchodzi godzina, a nawet już nadeszła, że się rozproszycie - każdy w swoją stronę, a Mnie zostawicie samego. Ale Ja nie jestem sam, bo Ojciec jest ze Mną. Więź pomiędzy Jezusem a posyłającym Go Ojcem jest tak ścisła, że w Synu można zobaczyć Ojca: J 8,19 - Oto nadchodzi godzina, a nawet już nadeszła, że się rozproszycie - każdy w swoją stronę, a Mnie zostawicie samego. Ale Ja nie jestem sam, bo Ojciec jest ze Mną; J 12,45 - A kto Mnie widzi, widzi Tego, który Mnie posłał; J 14,9 - Odpowiedział mu Jezus: Filipie, tak długo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznałeś? Kto Mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca. Dlaczego więc mówisz: ‘Pokaż nam Ojca?’ Jezus doskonale wypełnia wolę swojego Ojca poprzez nauczanie i czynienie znaków w jedności z Ojcem. Wspólnota miłości pomiędzy Ojcem i Synem realizuje się poprzez wzajemne poznanie: J 10,15a - Podobnie jak Mnie zna Ojciec, a Ja znam Ojca. Ścisła jedność Jezusa z Ojcem implikuje Jego boskie prerogatywy. Ojciec staje się punktem wyjścia i punktem dojścia dla swojego Syna. Tekst w J 10,30 (Ja i Ojciec jedno jesteśmy) wyraża ścisłą relację pomiędzy Ojcem i Synem. Ścisła więź Ojca z Synem zostaje także zaakcentowana, gdy Jezus stara się odrzucić zarzuty bluźnierstwa ze strony swoich adwersarzy (J 10,38 - Ojciec jest we Mnie, a Ja w Ojcu). Tekst ten w sposób obrazowy pokazuje wzajemne zamieszkanie Ojca w Synu i Syna w Ojcu. W obrazie tym wyraźnie widać głęboką wspólnotę jedności pomiędzy Ojcem i Synem. Jedność ta nie niszczy jednak różności pomiędzy Ojcem i Synem. W relacji tej tożsamość Boga jako Ojca realizuje się ze względu na Syna, natomiast tożsamość Jezusa jako Syna realizuje się ze względu na Ojca. Jedność Ojca i Syna zostaje także mocno podkreślona w Modlitwie Arcykapłańskiej Jezusa. W J 17,11 jedność pomiędzy Ojcem i Synem staje się modelem jedności dla uczniów: aby tak jak My stanowili jedno. Podobna myśl zawarta jest w J 17,22 - aby stanowili jedno, tak jak My jedno stanowimy. Czwarta Ewangelia mocno podkreśla, że zbawcza moc Jezusa jest skutkiem Jego ścisłej komunii z Ojcem. Misja Posyłającego jest przez św. Jana charakteryzowana jako „wypełnienie dzieła”, które Syn otrzymał od Ojca do wykonania (J 17,4). Dzieło Ojca jest zespolone z dziełem Syna. Jezus otrzymuje to dzieło i wypełnia je aż do końca poprzez posłuszeństwo i miłość wobec Ojca. Działanie to zostaje przez Ewangelistę sprecyzowane jako obdarowywanie życiem wiecznym. Jezus jako Nowy Adam otrzymuje od Boga władzę (gr. ekskusia) nad wszelkim stworzeniem, aby napełnić je życiem wiecznym. Wszyscy, którzy przychodzą do Niego stają się Jego uczniami i otrzymują od Niego życie wieczne. Gdy pierwszy Adam poprzez swoje nieposłuszeństwo Bogu sprowadził na ludzkość śmierć, tak Nowy Adam poprzez swe posłuszeństwo aż do końca obdarza wszystkich wierzących życiem wiecznym.

Meditatio

Jezus jako Dobry Pasterz oczekuje od swoich owiec otwarcia uszu na Jego głos i pójścia za Nim. Słuchanie Jezusa i pójście za Nim staje się warunkiem wejścia w prawdziwą wspólnotę z Bogiem i otrzymania daru życia wiecznego. W sposób kontrastowy do owiec zostają przedstawieni przeciwnicy Jezusa stający się narzędziem działania szatana, którzy otwartymi oczami nie widzą i otwartymi uszami nie słyszą ani nie rozumieją (Mt 13, 13). Tekst Janowy objawia nam głęboką prawdę o konieczności współpracy człowieka z Bogiem w dziele zbawienia. Poznanie owiec przez Boga i obdarowanie ich życiem wiecznym nie jest możliwe bez otwarcia uszu i bez kroczenia drogą Pana. „Bóg odkupił nas bez nas, ale nie może zbawić nas bez nas” (św. Augustyn). W głębokiej wspólnocie z Bogiem nikt i nic nie jest w stanie uśmiercić życia, które wykracza poza próg śmierci. Jezus naucza o tym wyraźnie swoich uczniów: Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, lecz duszy zabić nie mogą. Bójcie się raczej Tego, który duszę i ciało może zatracić w piekle (Mt 10, 28). Owce będące w Jezusowej owczarni otrzymują zapewnienie, że nie zginą na wieki. Ręka Syna obejmuje wraz z ręką Ojca w uścisku miłości owce słuchające i kroczące za Dobrym Pasterzem. Tylko w takiej postawie możliwa jest realizacja w życiu najważniejszego Bożego przykazania miłości na drodze uświęcenia, prawdy i wolności. Jedność Ojca i Syna stanowi wzór dla wierzących w dążeniu do budowania mostów pojednania i tworzenia przestrzeni jedności. Wszelkie rozłamy i niezgoda są wynikiem działania szatana – który jest ojcem kłamstwa, nienawiści i podziału. Budowanie trwałej wspólnoty pomiędzy ludźmi w aspekcie horyzontalnym możliwe jest tylko dzięki głębokiej wspólnocie człowieka z Bogiem w aspekcie wertykalnym. Wspólnota pomiędzy braćmi jest tylko wtedy autentyczna, jeśli na wzór wspólnoty Ojca i Syna w mocy Ducha Świętego opiera się na ofiarnej miłości, służbie oraz prawdzie. Tylko wtedy owce patrzą na swego Pasterza widząc Go oraz słuchają swego Pasterza słysząc Go.

Contemplatio

Panie, uczyń mnie narzędziem Twego pokoju
Tam, gdzie jest nienawiść, pozwól mi posiać miłość
Tam, gdzie są urazy, daj przebaczenie
Tam, gdzie jest zwątpienie, daj wiarę
Tam, gdzie jest rozpacz, daj nadzieję
Tam, gdzie jest ciemność, daj światło
Tam, gdzie jest smutek, daj radość
Boski Mistrzu uczyńBym nie szukał pocieszenia, lecz innych pocieszał
Bym nie szukał zrozumienia, lecz innych rozumiał
Bym nie szukał umiłowania, lecz innych kochał
Przebaczając otrzymujemy przebaczenie
Umierając rodzimy się do życia wiecznego
(Modlitwa św. Franciszka)

Actio/oratio

Jak konkretnie wsłuchuję się w Boży głos w moim życiu? Jak odpowiadam na nieustanne wezwanie Jezusa, aby chodzić Jego drogami? Czy czuję miłosną dłoń Ojca i Syna w konkrecie swojego życia? W jaki sposób przyjmuję dar życia wiecznego ofiarowany mi przez Boga? Co robię, aby budować mosty pojednania i jedności w rodzinie, środowisku pracy, w ojczyźnie i na całym świecie?

Ks. Mirosław Stanisław WróbelInstytut Nauk Biblijnych
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Lublin