LECTIO

Kontekst
Perykopa o inauguracji publicznej działalności Jezusa w synagodze nazaretańskiej stoi na samym początku dużej sekcji Ewangelii Łukasza, obejmującej tekst 4,14 – 9,50. Ukazuje ona pierwszy etap misji Jezusa: głoszenie Ewangelii na terenie Galilei. Później, gdy dopełni się czas Jego wzięcia z tego świata, Jezus uda się do Jeruzalem (por. Łk 9,51). Łukasz przedstawia tę misję jako drogę, której początkiem jest rodzinny Nazaret, a kresem – Święte Miasto, miejsce Jego śmierci i narodzin Kościoła.

Gdy się spojrzy na bliższy kontekst tej perykopy, można zauważyć, że stanowi ona zwartą całość z większym fragmentem, który można by zatytułować: „Początek działalności publicznej Jezusa” (4,14-44). Tuż po narracji o przybyciu Jezusa do Nazaretu, gdzie głosił On słowa łaski w mocy Ducha, następują kolejne krótkie opowiadania rozwijające ten sam temat: oto w synagodze w Kafarnaum Jezus słowem pełnym mocy wyrzuca demona z człowieka opętanego (4,31-37), w podobny sposób uwalnia od gorączki teściową Szymona (w. 38-40) oraz uzdrawia i egzorcyzmuje wielu innych (w. 39-44). Jezus nie spełnia żadnych praktyk „terapeutycznych”. Wystarcza Jego słowo z władzą i mocą (w. 36). Przyjęte ‑ sprawia cud uzdrowienia i uwolnienia.

Wersety 14-15 (kontekst poprzedzający) stanowią zwięzły, sumaryczny wstęp do tej większej jednostki, streszczający całą posługę Jezusa w Galilei: Powrócił Jezus w mocy Ducha do Galilei, a wieść o Nim rozeszła się po całej okolicy. On zaś nauczał w ich synagogach, wysławiany przez wszystkich.
Wspominając o Duchu Świętym Łukasz nawiązuje do dwóch ważnych momentów mówiących o przygotowaniu Jezusa do Jego misji. Podczas chrztu w Jordanie otworzyło się niebo i zstąpił na Niego Duch Święty (3,22), następnie zaś, pełen Ducha Świętego przebywał czterdzieści dni na pustyni, gdzie był kuszony przez diabła (4,1n).
Cała posługa Jezusa od samego początku dokonuje się w mocy Ducha Świętego. W samym centrum naszego opowiadania stoi proroctwo Izajasza: Duch Pana nade Mną... (w. 18).
Łukasz akcentuje również fakt, że Jezus nauczał w synagogach, gdzie czytano co szabat Prawo i Proroków. Jezus jest wysławiany przez wszystkich (w. 15), równocześnie jednak – Ewangelista podkreśla ten bolesny kontrast – spotyka się z gwałtownym sprzeciwem w rodzinnym miasteczku.

Podobnie będą postępować Apostołowie, co Ewangelista podkreśli w drugim tomie swego dzieła – Dziejach Apostolskich. Paweł i Barnaba rozpoczynają swoją pierwszą wyprawę misyjną w Salaminie na Cyprze, głosząc słowo zgromadzonym na modlitwę żydom (Dz 13,5). Opis wystąpienia Pawła w Antiochii Pizydyjskiej jest bardzo podobny do sceny z synagogi nazaretańskiej: weszli w dzień sobotni do synagogi i usiedli. Po odczytaniu Prawa i Proroków przełożeni synagogi posłali do nich i powiedzieli: «Bracia, jeżeli jest w was jakieś słowo zachęty dla ludu, mówcie!». Wstał więc Paweł i skinąwszy ręką, przemówił... (13,14-16). Głoszenie Ewangelii przez Apostoła, tak samo jak kerygmat Jezusa, spotyka się z jednej strony z pełną entuzjazmu wiarą, z drugiej zaś – z gwałtownym odrzuceniem (Dz 13,42-46).
Łukasz podkreśla, że posłannictwo Jezusa ma charakter uniwersalny, jest skierowane do całego świata. Ewangelia odrzucona przez żydów, znajdzie przyjęcie u pogan.
Także Apostoł Paweł zwraca się do żydów w Antiochii: Należało głosić słowo Boże najpierw wam. Skoro jednak odrzucacie je i sami uznajecie się za niegodnych życia wiecznego, zwracamy się do pogan... (Dz 13,46).

Interesujące jest porównanie opowiadania Łukaszowego z paralelnymi relacjami Marka i Mateusza (Mk 6,1-6; Mt 13,54-58). Otóż umieszczają oni ten epizod w pełni, czy nawet u kresu galilejskiej działalności Jezusa, kładąc przy tym nacisk na dokonane wcześniej przezeń cuda. Pomimo znaków spotkał się z powątpiewaniem i lekceważeniem. Niewiele zdziałał tam cudów, z powodu ich niedowiarstwa (Mt 13,54-58).
Łukasz dokonuje w swojej ewangelii znamiennego zabiegu redakcyjnego umieszczając to opowiadanie na samym początku Jezusowej posługi. Chce w ten sposób podkreślić, że początkiem działalności Jezusa jest głoszenie słowa. Dopiero w drugiej kolejności następują cuda jako jego potwierdzenie.

Struktura

Warto zauważyć niezwykle wymowną, symetryczną kompozycję perykopy (chiazm A-B-C-C’-B’-A’). Powtarzające się elementy podkreślają dynamizm opowiadania:

A. 16 – przybycie Jezusa do rodzinnego miasta i do synagogi;

B. 17-19 – przywołanie Bożych obietnic otrzymanych w przeszłości poprzez cytat z księgi proroka Izajasza;

C. 20-22 – akcent na słowo dziś; w centrum stoi Jezus, wszyscy wpatrzeni są w Niego;

C'. 23-24 – tu również ukazane jest dziś, w centrum ciągle jest Jezus, ale jako prorok nie przyjęty przez swoich;

B'. 25-27 – ponowne odwołanie się do przeszłości: wydarzenia z życia proroków Eliasza i Elizeusza są uzasadnieniem dla losu, który spotyka Jezusa;

A'. 28-30 – Jezus wyrzucony z synagogi i z miasta, wleczony na górę, na śmierć (zapowiedź ukrzyżowania, por. Łk 23,23), przechodzi pośród nich, wolny i niepowstrzymany (zapowiedź zmartwychwstania).

Pierwsza część opowiadania (segmenty A-B-C) ukazuje przychodzenie do ludzi łaski Bożej uobecnionej w Jezusie. Część druga (C'-B'-A') przedstawia paradoks odrzucenia przez Izraela Mesjasza-Proroka, na którego tak długo czekali! W centrum perykopy, której pierwszą część czytaliśmy w liturgii ubiegłej niedzieli, stoi zbawcze „dziś”, które domaga się od słuchacza i czytelnika osobistej odpowiedzi. Tą odpowiedzią może być przyjęcie słowa Jezusa i naśladowanie Go, albo też – niestety – odmowa wiary i powątpiewanie. Jezus swoim słowem odsłania zamysły serc ludzkich (Łk 2,35) i wręcz prowokuje do opowiedzenia się. Wobec orędzia Jezusa trudno pozostać obojętnym, zdystansowanym „agnostykiem”. Jednakże niewiara i zwątpienie łatwo przerodzić się mogą we wrogość i chęć zabicia Go!
Egzegeza

21 [W synagodze w Nazarecie po czytaniu z proroctwa Izajasza] Jezus począł mówić do zgromadzonych: «Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli».

Opisana jest tu liturgia szabatu. Szabat w ST jest dniem Boga, pamiątką dwóch największych boskich dzieł: stworzenia i wyzwolenia.

Te wielkie dzieła Boga objawione najpierw w historii i natchnionej tradycji jednego narodu, osiągają swoją pełnię poprzez zmartwychwstanie Jezusa, które jest definitywnym nowym stworzeniem i ostatecznym wyzwoleniem ludzkości z niewoli grzechu i śmierci.

Jezus nie komentuje proroctwa, jak to czynili rabini, ale proklamuje jego wypełnienie. (por. Łk 24,27). Słowo Bożej obietnicy zapisane w świętych księgach wypełnia się teraz w słowie Jezusa, które nie jest tylko informacją czy interpretacją ale słowem-wydarzeniem, żywym, skutecznym, aktualnym. W Nim wszystkie teksty Prawa i Proroków stają się zrozumiałe. Dlatego chrześcijanie słuchając lektur biblijnych mają wzrok utkwiony w Niego (Łk 4,20) czyli czytają Stary Testament w świetle Chrystusa, który umarł i zmartwychwstał (KKK 129).

Przysłówek dziś to ulubione przez Łukasza słowo wskazujące na czas zbawienia i łaski, który wraz z przyjściem Jezusa nastał dla wszystkich, zwłaszcza ubogich i grzesznych, gotowych je przyjąć. Biedni, prości pasterze z pól betlejemskich słyszą jako pierwsi w Izraelu: dziś narodził się wam Zbawiciel (2,11). Zacheusz, człowiek skorumpowany i notoryczny złodziej, z radością otwiera się na wezwanie Jezusa: dziś trzeba mi zatrzymać się w twoim domu; zaprasza Go do siebie i słyszy słowo o zbawieniu, które dziś stało się udziałem tego domu... (por. 19,5.9). Podobnie ukrzyżowany razem z Jezusem przestępca wyznaje wiarę i na chwilę przed śmiercią słyszy w odpowiedzi: dziś ze Mną będziesz w raju (23,43).
Owo dziś ukazuje natychmiastowość zbawienia, którego dostępuje człowiek przyjmując Jezusa i Jego słowo łaski, pełne mocy i Ducha Świętego, władne przemienić całkowicie los człowieka.
To zbawienie nie dokonuje się jednak automatycznie ani w sposób magiczny. Jezus mówi: dziś spełniły się te słowa Pisma w uszach waszych. Zdanie to podkreśla konieczność osobistego przyjęcia tych słów poprzez zmysł słuchu, umysł i serce słuchaczy, aby Bóg zbawiający i wyzwalający mógł się im objawić jako obecny w Nazarecie!

22 A wszyscy przyświadczali Mu i dziwili się pełnym łaski słowom, które płynęły z ust Jego. I mówili: «Czy nie jest to syn Józefa?»

W najnowszym wydaniu Biblii Tysiąclecia wyrażenie logoi tes cháritos tłumaczy się jako słowa pełne łaski, a nie „pełne wdzięku”. Są to słowa przynoszące zbawienie, sprawiające, że obietnice zawarte w proroctwach stają się rzeczywistością. Dlatego budzą one zdumienie słuchaczy, którzy albo przyjmują je z radością, albo się buntują (por. wyżej: Kontekst).

Nazaretanie w pierwszej chwili otwierają się na słowa Jezusa, które dotykają ich i pociągają. Są skłonni przyjąć je z prostotą charakterystyczną dla ludzi prostych i nieuprzedzonych, dla dzieci i ubogich.

Ich zdumienie oznacza, że nie potrafią ogarnąć umysłem całej głębi i sensu tego, co się dzieje na ich oczach (por. to samo słowo w 1,63). Ich pytanie o pochodzenie Jezusa, w którym pada imię Józefa, podkreśla jeszcze mocniej, że nie są w stanie pojąć prawdziwego, boskiego pochodzenia Jezusa. Jego człowieczeństwo i „swojskość” staną się dla nich skandalem. Wzbiera w nich wątpliwość i narasta opór wobec Jezusa, a chwilowy zachwyt wcale nie przeradza się w wiarę. Nie są w stanie zgodzić się na to, że owe słowa łaski i boska, zbawiająca moc przychodzą do nich poprzez jednego z nich, prostego człowieka, którego znali od dziecka.

23 Wtedy rzekł do nich: «Z pewnością powiecie Mi to przysłowie: Lekarzu, ulecz samego siebie; dokonajże i tu w swojej ojczyźnie tego, co wydarzyło się, jak słyszeliśmy, w Kafarnaum». 24 I dodał: «Zaprawdę, powiadam wam: żaden prorok nie jest mile widziany w swojej ojczyźnie.

Jezus prowokuje negatywną reakcję słuchaczy demaskując ich pokusę domagania się, by uwierzytelnił swoje mesjańskie posłannictwo jakimś cudownym znakiem. Choć nie mówią tego wprost, stawiają warunek, który Jezus musi spełnić, by zechcieli Go słuchać. Grzeszą w podobny sposób, jak Izrael na pustyni, gdy nie chciał Boga słuchać a domagał się, by Bóg spełniał ich żądania (por. Wj 17,1-7; Ps 95,7nn). Podobną postawę wobec Jezusa, już podczas procesu, przyjmie Herod Antypas (Łk 23,8). Jezus wie jednak, że żadne cudowne znaki nie są w stanie wzbudzić wiary w kimś, kto nie chce słuchać słowa Bożego.

25 Naprawdę, mówię wam: Wiele wdów było w Izraelu za czasów Eliasza, kiedy niebo pozostawało zamknięte przez trzy lata i sześć miesięcy, tak że wielki głód panował w całym kraju; 26 a Eliasz do żadnej z nich nie został posłany, tylko do owej wdowy w Sarepcie Sydońskiej. 27 I wielu trędowatych było w Izraelu za proroka Elizeusza, a żaden z nich nie został oczyszczony, tylko Syryjczyk Naaman».

Eliasz, prorok działający w Izraelu w IX w. przed Chrystusem, został posłany przez Boga do wdowy-poganki w Sarepcie, a ta uwierzyła jego słowu i doświadczyła najpierw cudownego ocalenia od śmierci głodowej, a następnie poprzez modlitwę proroka został wskrzeszony jej syn (1Krl 17,8-24). Uczeń Eliasza, Elizeusz stał się z kolei pośrednikiem łaski dla syryjskiego dostojnika Naamana, który na słowo proroka doznał uwolnienia z trądu i wyznał wiarę w Boga jedynego (2Krl 5). Należy koniecznie zauważyć, że zarówno wdowa jak i Naaman doznali cudu w odpowiedzi na posłuszeństwo słowom proroka!

Wobec narastającego szemrania słuchaczy Jezus przytacza te dwie historie znane z Biblii, by podkreślić, że to sam Bóg decyduje, do kogo mają iść Jego prorocy z orędziem zbawienia. Nazarejczycy nie mają żadnego „prawa” do zbawienia tylko dlatego, że urodzili się w Izraelu. Zbawienie jest wyłącznie łaską Boga zarówno dla żydów, jak i pogan. Jeśli zaś żydzi, naród wybrania i Przymierza, okazują niedowiarstwo i opór, wtedy poganie, jak Naaman i wdowa z Sarepty, wyprzedzają ich i wchodzą przed nimi do Królestwa Bożego (Łk 13,28n).

28 Na te słowa wszyscy w synagodze unieśli się gniewem. 29 Porwali Go z miejsca, wyrzucili Go z miasta i wyprowadzili aż na stok góry, na której ich miasto było zbudowane, aby Go strącić.

Warto zwrócić uwagę na powtórzenie zaimka "wszyscy" w w. 22 i 28. Początkowy zachwyt i uznanie przeradza się w gniew, gdy Jezus poprzez powyższą aluzję zapowiada, że skutkiem Jego odrzucenia w Izraelu będzie misja zbawienia skierowana do pogan, która stanie się faktem w Kościele popaschalnym.

Pierwsze uroczyste wystąpienie Jezusa Proroka i Mesjasza kończy się po ludzku biorąc porażką, którą Jezus przeżywa w całkowitym osamotnieniu. Od samego początku jest Sługą Jahwe odrzuconym przez swoich, który dzięki Duchowi Świętemu nie zniechęca się i nie załamuje (Iz 42,4), ale idzie dalej, do Kafarnaum. Ewangelista zapowiada w ten sposób niepowodzenie misji Jezusa wśród żydów i śmierć Jezusa na Kalwarii.

Nawiązaniem do tego wątku będzie uderzająco podobny opis męczeństwa Szczepana (por. Dz 7,54-58). Symbolizuje ono podobieństwo Kościoła do Chrystusa i wezwanie do naśladowania Go na drodze świadectwa i krzyża. Owa droga pozornej klęski jest jednak dla Jezusa drogą do chwały, którą podejmuje posłuszny Ojcu, aby się wypełniło wszystko, co o Nim napisano (Łk 24,44). Symbolem duchowej płodności Kościoła uczestniczącego w misji Jezusa stanie się natomiast nawrócenie Szawła, uczestnika egzekucji Szczepana, który z prześladowcy stanie się Apostołem narodów.

30 On jednak przeszedłszy pośród nich oddalił się.

Jezus nie spełnia żadnego cudu w Nazarecie (por. Mk 6,5; Mt 13,58), ale też nikt ostatecznie nie podnosi na Niego ręki. Życie proroka jest w ręku Boga. Tylko Bóg określa jego misję oraz czas życia i śmierci. Można wręcz powiedzieć, że prorok jest nieśmiertelny, dopóki nie wypełni się zadanie dane mu przez Boga.

Ciekawą rzeczą jest, że Jezus nigdy więcej nie zawita do Nazaretu. Moment łaski, wyjątkowego Bożego nawiedzenia (kairos) raz odrzucony, nierozpoznany, może się nigdy nie powtórzyć. Choć Jezus będzie ciągle obecny i dostępny w miejscach geograficznie bliskich, jak Kafarnaum czy Nain, to w sercach ludzi, którzy Go odrzucili, powstaje duchowa przepaść trudna do pokonania.

MEDITATIO

Opis „prymicji mesjańskich” Jezusa w Nazarecie został przedstawiony przez Łukasza jako wydarzenie programowe, które zapowiada całą misję i przyszły los Jezusa, a w następnej kolejności – także misję i przeznaczenie Kościoła.

Jezus idzie drogą wyznaczoną Mu przez Ojca, z ojczystego Nazaretu, poprzez Kafarnaum i całą Galileę aż do Jeruzalem – centrum Izraela; z rozkazu Jezusa zaś Kościół wyrusza w drogę z ojczystego Jeruzalem poprzez Samarię do narodów, aż po krańce ziemi (por. Dz 1,8).

Spróbujmy wyciągnąć z tej perykopy i innych tekstów biblijnych kilka egzystencjalnych wniosków.

1. Jezus głosi kerygmat w Nazarecie i w całej ziemi żydowskiej napełniony Duchem Świętym, po doświadczeniu chrztu w Jordanie i zwycięstwa nad złym duchem na pustyni. Aby stać się Jego uczniem i świadkiem, trzeba przyjąć Ducha Świętego, Jego moc i światło.

Szczepan jest mężem pełnym wiary, mądrości i Ducha Świętego (por. Dz 6,2.5.8.10; 7,55). To samo podkreśla Łukasz mówiąc o misji Piotra i innych Apostołów (Dz 2,4; 4,31; 5,32; 10,19), a także w odniesieniu do Filipa, Pawła i Barnaby (Dz 8,29.39; 19,17; 11,24; 13,4).

Każdemu z nas św. Paweł stawia ważne pytanie: Czy przyjęliście Ducha Świętego, gdy uwierzyliście? (Dz 19,2). Można bowiem otrzymać Ducha Świętego poprzez obiektywną skuteczność chrztu i bierzmowania, ale pozostać zamkniętym na Jego przyjęcie, nie doświadczać Jego prowadzenia i mocy.

2. Jezus głosi Ewangelię zbawienia, leczy chorych, uwalnia opętanych, troszczy się o ubogich (Łk 4,18-19).To samo zadanie staje się misją Jego uczniów (por. 9,1-2), sensem ich życia. Dzieje Apostolskie opowiadają szczegółowo, jak skuteczna była ta misja, realizowana przez Piotra i Jana, Szczepana i Filipa, a także Barnabę, Pawła czy Sylasa. Św. Paweł woła do nas wszystkich: Biada mi, gdybym nie ewangelizował! (1Kor 9,16)

3. Od początku swej działalności publicznej Jezus spotykał się z powątpiewaniem, sprzeciwem i otwartą wrogością. Głoszenie Ewangelii wprowadzało między słuchaczy kryzys tj. podział na tych, którzy ją przyjmowali i innych, którzy stali się Jego zawziętymi wrogami.

Świadectwo składane Ewangelii (martyria) od samego początku było równoznaczne z prześladowaniami i cierpieniem, a nawet utratą życia (por. Dz 4,1-3; 8,1-3; 12,1-3; 16,19-24; 2Kor 11,23-33; 2Tm 4,6).

Także dziś na różne sposoby sprawdzają się słowa autora z II wieku: Chrześcijanie kochają wszystkich ludzi, a wszyscy ich prześladują. Są zapoznani i potępiani, a skazani na śmierć zyskują życie. […]. Pogardzają nimi, a oni w pogardzie tej znajdują chwałę. Spotwarzają ich, a są usprawiedliwieni. Ubliżają im, a oni błogosławią. Obrażają ich, a oni okazują wszystkim szacunek. Czynią dobrze, a karani są jak zbrodniarze. Karani, radują się jak ci, co budzą się do życia. Żydzi walczą z nimi jak z obcymi, Hellenowie ich prześladują, a ci, którzy ich nienawidzą, nie umieją powiedzieć, jaka jest przyczyna tej nienawiści. (List do Diogneta, tł. A. Świderkówna).Prześladowanie chrześcijan to nie sprawa zamierzchłej przeszłości, ale bolesna rzeczywistość. Według szacunkowych obliczeń prześladowanie za wiarę dotyka w XXI wieku ok. 100 milionów chrześcijan na całym świecie. Osiągnęło więc skalę większą, niż kiedykolwiek w historii.

Jeśli czujemy na własnej skórze coś z owego napięcia i konfliktu miedzy Duchem Chrystusa a duchem tego świata, to słowo Boże dodaje nam otuchy i zapewnia nas, że należy to do naszej misji (por. Ap 2,9-11), jeśli natomiast nasze chrześcijaństwo jest komfortowe i bezkonfliktowe, powinno nas to poważnie zaniepokoić (Ap 3,1-2.15-19).

4. Jezus opuścił mały, rodzinny Nazaret i wyruszył w drogę ku Jeruzalem, pełniąc wolę Ojca. Także Apostołowie i uczniowie Pańscy, pochwyceni przez Chrystusa, porzucili swoje małe światy z ich zabezpieczeniami, wyruszając w daleką drogę dla imienia Jego (3J 7).

Również przed nami staje niepokojące pytanie, czy jesteśmy bardziej podobni do tych wielkich świętych prowadzonych przez Ducha, nieobliczalnych w swojej wolności dla Boga, czy może raczej przypominamy człowieka, który zawzięcie wiosłuje siedząc w łodzi… uwiązanej do nabrzeża?

CONTEMPLATIO et ORATIO

Przypatrzywszy się wielkim postaciom Kościoła spróbuj teraz dostrzec w swojej osobistej historii momenty szczególnego spotkania z Jezusem, który skierował do ciebie słowo zbawienia, obdarzył cię przebaczeniem grzechów, uzdrowił z różnorakich udręczeń, uwolnił od zniewoleń, natchnął Duchem Świętym.

Popatrz na swoje powołanie, na konkretne zadania, jakie masz do wykonania i zobacz, jak bardzo potrzebujesz ciągle na nowo napełniać się Duchem, aby móc je wypełniać każdego dnia.Możesz posłużyć się tą modlitwą:

O Duchu Święty, duszo mej duszy, uwielbiam Cię.
Oświecaj, kieruj, wzmacniaj i pocieszaj mnie.
Powiedz mi, co mam czynić i rozkaż mi to wykonać.
Poddaję się chętnie wszystkiemu, czego ode mnie zażądasz,
pragnę przyjąć wszystko, co na mnie dopuścisz,
daj mi tylko poznać Twoją świętą wolę. Amen

ACTIO

Przez bierzmowanie staliśmy się „z urzędu” świadkami Chrystusa i uczestnikami Jego misji ewangelizacyjnej poprzez trojaką funkcję Kościoła: prorocką (osobiste świadectwo wiary), kapłańską (sprawowanie liturgii) oraz królewską (służba potrzebującym).

Co uczynię w najbliższym czasie, aby to moje namaszczenie upodabniające mnie do Jezusa mogło lepiej i bardziej konkretnie owocować w codziennym życiu?

ks. Józef Maciąg , Lublin

Wykorzystano:

ks. Henryk Witczyk, Jubileusz Izraela, Jezusa i Kościoła, „Anamnesis” 21 (1999/2000), s. 29-48

Gérard Rossé, Il Vangelo di Luca. Commento esegetico e teologico, Roma 2001