DEMITYZACJA, w biblistyce proces polegający na eliminacji mitów lub elementów mitycznych z tekstów Biblii w celu dotarcia do historycznych treści Pisma św. Wielu biblistów i apologetów (np. R. Marlé, P. Rossano) terminem demityzacji określa demitologizację, podczas gdy inni (L. Malevez, B. Piepiórka) termin demitologizacja stosują jako synonim demitologizacji właściwej, a także demitologizacji zwanej też hermeneutyką mitu; nadto postuluje się (R. Laurentin), by demityzacji nie utożsamiać z demitologizacją.

Istnienie w Biblii mitów, zapożyczonych z tekstów innych religii, przyjmowali badacze ze szkoły panbabilonizmu i historii religii (demityzacja skrajna), inni natomiast jedynie niektóre elementy mityczne (demityzacja umiarkowana), wyrażające rzeczywistość religijną i historyczną pod postacią symboli i motywów literackich. Pisarze biblijni, chcąc uprzystępnić treść objawienia Bożego, nawiązywali do literackiej szaty pism sakralnych w religii mezopotamskiej, egipskiej i kananejskiej, czerpiąc z nich odpowiednie elementy (por. Pius XII, Humani generis, EB 618); najwięcej elementów mitycznych w ST istnieje w jahwistycznej tradycji oraz w tekstach apokaliptycznych i eschatologicznych; redaktor jahwistyczny, opisując początki świata i człowieka, zmuszony był posłużyć się teologicznym językiem swoich czasów, czerpiąc obrazy i symbole z mitycznych tekstów wschodnich (Enuma Elisz, Gilgamesz); autorzy pism NT, tworząc w środowisku przenikniętym mitycznymi elementami (pochodzącymi z apokaliptyki, gnozy judeoorientalnej i misteriów hellenistycznych), posługiwali się językiem mitu sporadycznie w obrazowym opisie wydarzenia zbawczego, dokonanego przez życie, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa; z elementów języka mitycznego korzystali szczególnie przy wyjaśnianiu treści nadprzyrodzonych, jakie zawiera np. sakrament chrztu (Tt 3,5) czy małżeństwa (Ef 5,22-33).

Przyczyną procesu demityzacji było niewłaściwe rozumienie mitu, uważanego za produkt wyobraźni ludów pierwotnych; powstał on rzekomo w uczuciowej sferze człowieka, miał charakter subiektywny i nie wyrażał żadnej prawdy; pozbawiony elementów symbolicznych i alegorycznych, nie miał także znaczenia religijnego (W. Wundt, P. Ehrenreich) i nie wyrażał rzeczywistości hist.orycznej ani racjonalnej, lecz pewne idee religijne lub kulturowe; za pomocą personifikacji uważanych za istoty boskie (A. Bea) mit przedstawiał często bóstwo jako ściśle złączone z naturą (H. Gunkel).

Ponieważ akceptując tego rodzaju mity w Biblii, degradowano by ją do poziomu mitologii wschodnich i greckich, postulowano demityzację w celu zachowania najbardziej istotnych treści Pisma świętego.

Demityzacja Starego Testamentu - Według najbardziej skrajnych poglądów panbabilonistów (F. Delitzsch) usunięcie mitów innych religii ze ST ukazałoby biblijny monoteizm i bliżej nieokreśloną „religię serca”; według poglądów biblistów umiarkowanych protestanckich (H. Gunkel, O. Eissfeld) i katolickich (A. Bea, H. Cazelles) demityzacja polega na usunięciu elementów mitycznych, które w stosunku do istotnego orędzia ST są czymś ubocznym. Już autorzy pism ST oczyszczali teksty mityczne z tych elementów, które nie dały się pogodzić z monoteizmem (w opowiadaniu jahwistycznym o początkach świata i człowieka, u proroków walczących z synkretyzmem religijnym, u autorów psalmów, adaptujących pieśni z mitologii babilońskiej, egipskiej i kananejskiej do potrzeb własnych, zwłaszcza Ps 92; 104; 145). Autorzy ST ujmowali wydarzenia historyczne jako zbawcze, prezentując je w formie historii linearnej (ma swój początek i zdąża do wyznaczonego przez Boga celu), a nie w formie historii cyrkularnej, jak to ma miejsce w mitologii. Egzegeci współcześni powinni realizować demityzację rozpoczętą przez autorów biblijnych, ponieważ żadnej z czterech istotnych cech religii izraelskiej (monoteizm, charakter historyczny, supranaturalizm, charakter etyczny) nie da się pogodzić z mitem.

Demityzacja Nowego Testamentu - miała w postaci skrajnej polegać na usunięciu relacji o cudach - według D.F. Straussa tych, które wprowadzono jako elementy mityczne pod wpływem mesjańskich idei ST (zwłaszcza dłuższe mowy i opisy) i zmieszano z danymi historycznymi (fakt istnienia osoby Jezusa z Nazaretu i kilka szczegółów); według A. Harnacka tych, które związane są z ówczesną formą narracyjną (zwłaszcza idealizacja postaci Jezusa i teologiczne spekulacje nad jego życiem) i zmieszane zostały z wątkiem historycznym (zwłaszcza fakt życia i śmierci Jezusa w Palestynie, jego nauka o Bogu jako miłującym Ojcu, idea Opatrzności Bożej, nieskończona wartość duszy ludzkiej, miłość bliźniego); według szkoły historycznej (R. Reitzenstein, E. Troeltsch) - na usunięciu hellenistycznych idei religijnych (dogmaty i związane z nimi wyobrażenia mityczne) oraz kultu, a pozostawieniu przykładu życia chrześcijańskiego, które swój szczyt osiąga w mistyce, oraz osoby Jezusa jako symbolu wiecznotrwałego kultu dla wspólnoty. W postaci umiarkowanej demityzacja ma polegać na usunięciu z kerygmatu nowotestamentalnego tylko nielicznych elementów mitycznych - reprezentantami tak pojętej demityzacji są egzegeci katoliccy (H. Schlier, I. Hermann) i niektórzy protestanccy (W.G. Kümmel, H. Thielicke). Taką demityzację zapoczątkowali już autorzy NT, używając terminu mythoi na oznaczenie doktryny nie mającej nic wspólnego z nauką chrześcijańską, opartą na wydarzeniu historycznym, którego apostołowie byli świadkami (1 Tm 1,4; 4,7; 2 Tm 4,4; 2 P 1,16); w opisie zaś wydarzenia historiozbawczego posłużyli się w sporadycznych przypadkach wyrażeniami mitycznymi.

Wykreślenie z Pisma św. elementów mitycznych byłoby równoznaczne z wyeliminowaniem wszelkich antropomorfizmów i języka symbolu, który jest tak istotny we współczesnym mówieniu o Bogu. Dlatego wielu teologów (m.in. A.H. Cazelles, F. Festorazzi, L. Alonso Schökel, P. Tillich), a także religioznawców (m.in. M. Eliade, P. Ricoeur) w miejsce demityzacji postuluje stosowanie interpretacji mitów, które stanowią jedną z form wyrazu treści transcendentnych.

Józef Kudasiewicz

Jesteś na facebooku? My też! :)

"Scriptura crescit cum legente"
"Pismo rośnie wraz z czytającym je" (św. Grzegorz Wielki)

Każdy rozmiłowany w Słowie Bożym napotyka w Biblii fragmenty, które sprawiają mu trudność w interpretacji. Zachęcamy zatem wszystkich odwiedzających stronę Dzieła Biblijnego do zadawania pytań. Na każde pytanie udzielimy odpowiedzi, a następnie będzie ona opublikowana w sekcji "Pytania do Biblii".

Kliknij TUTAJ, żeby przesłać pytanie.